Երազանքների ծառը

Բնությունը մի յուրօրինակ երգիչ է:

Ունի իր ուրույն ձայնը: Հարկավոր է ուղղակի կանգ առնել ու լսել:

Բնությունը ցանկացած դիպվածի համար առանձին, համապատասխան երգ ունի:

Նա միշտ է երգում:

Հարկավոր է կանգ առնել մի պահ ու…լսել:

* * *

Գյուղը, որ ծվարած է երեք բլուրների արանքում,  վաղ է արթնանում ու վաղ էլ` քնում:

Գյուղում մնացել են միայն ծեր մարդիկ:

Հիմնականում ամռանն է, որ գյուղը փոքր-քիչ աշխուժանում է քաղաքից արձակուրդ եկած ուսանող-ուսանողուհիների ներկայությունից:

Բլուրներից մեկի վրա մի կիսաքանդ մատուռ կա: Հենց այդ մատուռի մոտ էլ հավաքվում են  քաղաքից ժամանած զբոսաշրջիկներ, մոտակա գյուղերի բնակիչներ:

Մատուռի մոտ մի ծառ կա: Առանց տերևի է:

Չորացած չէ, այդպիսին է: Ոչ ոք չգիտե, թե ինչ ծառ է:

Բոլորն անվանում են Երազանքների ծառ:

Ծառի վրա կախված են բազմաթիվ, տարբեր գույնի ու ձևի, տձև կտորներ, թաշկինակներ, ժապավեններ, ծամակալներ, …

Ըստ ավանդության` ով` ինչ նպատակ ունի, ծառից կախում է մի որևէ անձնական իր, և անպայման կատարվում է երազանքը:

Ամռան տաք գիշերներին տարեցները հաճախ են հավաքվում զրույցի ու վերջում անպայման խոսում են ծառի մասին:

- Վաղոյի աղջկան հիշո՞ւմ եք: Համալսարան ընդունվեց, երբ ծառից կախեց…

- Հա~, Արիստակի տղան էլ, ինչ վերջին անգամ եկավ գյուղ, մոտեցավ ծառին, գործերը շտկվեցին, տաքսի սերվիզ ունի քաղաքում...

- Ասանեթի աղջիկը…

- Թամարի թոռը, որ չէր բուժվում…

- Աթանեսի ախպոր ոտները, որ չէին շարժվում…

Վերջում անպայման հիշում էին Ազգուշի օղորմածիկ ամուսնուն`Շոռաչք Աշոտին, որ մինչև յոթանասուն տարեկան դեռ նայում էր գյուղի բոլոր հարսների ու կանանց հետևից:

Ախորժակով ժպտում էր ու բեղերը սղալելով` մի երկար <Ուխա~յ> էր ասում` գլուխը տմտմբացնելով:

Քանի~-քանի~ անգամ էին բռնացրել նրան սրա-նրա կնոջ հետ, մատուռի մոտերքում:

Քանի~-քանի~ անգամ էին քիթումռութը ջարդել: Բայց, դե,  ինչպես գյուղացիք էին ասում` <Կարմիր կովը կաշին փոխողը չէ>:

Հենց խոսքը հասնում էր ամուսնուն, Ազգուշը վեր էր կենում  քարից ու լուռ հեռանում:

* * *

Հիշում էր, թե քանի անգամ էր իրեն տատը խորհուրդ տվել.

- Ախչի´, դրան միայն Սուրբ ծառը կփրկի: Մի փոքր ճյուղ խաշի´, ջուրը  տո´ւր, թո´ղ չայի  հետ խմի…

Վախենում էր: Բայց մի անգամ էլ չդիմացավ ու Երազների ծառից ճյուղի մի փոքր կտոր կրծքերի մեջ պահած` բերեց տուն:

Իրեն թվաց, թե բոլորից գաղտնի ճյուղը գցեց ամուսնու տաք թանապուրի մեջ, բայց թոռը՝ Եվան տեսավ:

- Տա´տ, այդ ի՞նչ էր: Տա´տ ջան, դեղաբո՞ւյս:

- Հա´, քե´զ մատաղ, պապին մի քիչ տաքություն ունի:

Շոռաչք Աշոտը երկու օր պառկած մնաց անկողնում: Տաքությունը չէր իջնում:

Ազգուշը, որ սարսափելի վախեցել էր, երկու օր չկարողացավ քնել: Չհեռացավ ամուսնու անկողնու մոտից: Անընդհատ խաչակնքում էր.<Մեղա~ քեզ, Տե´ր Աստված, մեղա~>…

Երրորդ օրը ամուսինն արթնացավ ու հագնվելով` իջավ գյուղամեջ:

Քայլում էր գլուխը կախ, կարծես այն Աշոտը չէր:

Նույնիսկ աղբյուրի մոտ կռացած հարսների կողմն էլ չնայեց այդ օրը ու շտապ վերադարձավ տուն:

Բռնեց Ազգուշի ձեռքից ու հետևից քարշ տվեց գոմ:

- Ա´յ մարդ, հո խայտառա՞կ չես, օրը ցերեկով: Թո´ւ քո մա´րդ ասողի…Թոռների´ցդ ամաչիր…

Բայց, դե, Աշոտը լսո՞ղն էր որ…

Շատ տանջվեց, բայց ոչինչ չստացվեց: Կարծես մի աներևութ ձեռք կտրել էր ամեն ինչ:

Հետո Ազգուշն ինքը գիշերը փորձ արեց` մտքում կրկնելով. <Մեղա~ քեզ, Տե´ր Աստված, մեղա~> , ձեռքը վերմակի տակ զգույշ մեկնեց ու բռնեց ամուսնու…

Հասկացավ, որ անիմաստ է շարունակել: Աշոտն էլ գլուխը թեքեց:

- Ա´յ կնիկ, իմ հետ սենց բան չէր եղել: Էս ի՞նչ պատահեց,- ձայնը լացակումած էր, կարծես երեխա լիներ:

- Դե, վախտն ա, Աշո´տ ջան, յոթանասուն ես, էլ ի՞նչ ես ուզում:

- Չէ´, մի հին փոխան կտաս: Վաղը գիշերը տանեմ, ծառիցը կախ տամ: Երևի կօգնի…

- Ի~,  հողե´մ շոռաչք գլուխդ:

* * *

Հաջորդ օրը Ազգուշը` Եվայի ձեռքը բռնած, գնաց գյուղի ծայրում ապրող տատի տուն: Ու,երբ ամեն ինչ պատմում էր,  հինգ տարեկան Եվան  ուշադիր լսում էր:

- Ամա~ն, ախչի~,- բերանը ձեռքով փակեց տատը,- ըռխո´ւմդ կպահես, ո´չ մեկին` ո´չ մի խոսք, լսո՞ւմ ես: է´ս քորփին  խի՞ ես բերել հետդ:

- Բան չի´ հասկանա, արխայի´ն, - պատուհանից նայեց մատուռի կողմը` ծառին:

 <Մեռնե´մ զորությանդ>,- խաչակնքեց ու Եվայի հետ դուրս եկավ տանից:

* * *

Աշխատանքը մոտենում էր ավարտին, բայց Եվան չէր շտապում:

Արդեն քառասուն տարեկան էր, բայց դեռ ընտանիք չուներ, սպասող չկար տանը:

Տղամարդիկ եղել են կյանքում, բայց ընտանիք այդպես էլ չունի:

Կյանքում թրծված կնոջ կերպարով խուսափում էր լուրջ հարաբերություններից:

<Ես ոչ մեկին պետք չեմ, ինձ սպասող չկա>,- փակեց դուռն ու դուրս եկավ:

Աստիճանների վրա երկարաոտ քարտուղարուհի Անին էր կանգնած:

- Տիկի´ն Եվա, տո՞ւն, թե՞ էլի խանութներով:

- Տո´ւն, - արհամարական պատասխանեց` ոտքից գլուխ նայելով երիտասարդ, բայց դատարկ գեղեցկությանը:

Մի մեքնա մոտեցավ ու կանգնեց.

- Տիկի´ն Եվա, նստե´ք: Անի´, արի´ քեզ էլ կտանենք:

* * *

Հովիկը նոր աշխատակից էր, բայց կարողացավ արագ համակերպվել կոլեկտիվի հետ:

Շատ հեշտ լեզու գտավ հատկապես կանանց հետ:

Դե, ինչպես հայտնի է` կինը կարող է ամեն ինչ անել:

Շատ շուտով բոլոր կանայք` սկսած հավաքարար Նորայից,  սկսեցին ընդունել նրան հարազատի նման: Հյուրասիրում էին սուրճ, թեյ, կիսում էին նրա հետ իրենց ամենանվիրական խոհերը…

Եվան իր` տարիքն առած տեղակալի հետ խորհրդակցելուց հետո, նրան նշանակել էր բաժնի պետ` շարժելով  այդ տեղին հավակնող շատերի նախանձը:

Մի օր էլ սովորականի նման, երբ մտավ աշխատասենյակ, սեղանին տեսավ դաշտի ծաղիկների մի հրաշալի փունջ:

Աշխատասեյակում հաճելի բուրմունք էր տարածվել:

<Անի´ն գիտեր, որ ես մանկուց սիրում եմ դաշտի ծաղիկներ, դեռ գյուղից է մնացել>:

- Շնորհակա´լ եմ, Անի´: Քիչ հետո սուրճ կտաս,- միացրեց բարձրախոսը:

- Ե´ս չեմ բերել,- ներս մտավ Անին,- Հովիկն է բերել:

Զգույշ շոյեց ծաղիկները:

Հաճելի էր նվերը: Բայց ինքը տնօրեն է և թույլ չի տա…

Շատ անգամ էր զգացել իրեն նայող Հովիկի հայացքը` միջանցքում, դահլիճում, խորհրդակցության ժամանակ:

Բաբասանքներ  չէր սիրում, առիթ տալ` նույնպես:

- Կանչի´ր ինձ մոտ Հովիկին:

<Մի այս դեղնակտուցի´ն նայիր: Փորձում է սիրահետել: Ես քեզ ծառայողական սիրավեպ ցույց կտամ: Ա´չքդ կխոթեմ  քո և իմ` տասնհիգ տարիների տարբերությունը: Մի սրա համարձակությա´նը նայիր>:

- Կանչե՞լ եք, տիկի´ն Եվա:

- Նստի´ր, լսի´ր, քեզ ո՞վ է թույլ տվել…

- Ես իրավունք ունեմ ինձ դուր եկած կնոջը ծաղիկներ նվիրել:

- Կարող ես Անիին նվիրել, բայց ես քո տնօրենն եմ…

- Դու կին ես, գեղեցիկ, հաճելի: Ինչո՞ւ պետք է ես զսպեմ…

- Սա աշխատավայր է, հասկացի´ր: Ինձ էլ է հաճելի, բայց…

- Ուրեմն հանդիպենք աշխատանքից դուրս:

- Գնա´, աշխատի´ր:

Այդպես սկսվել էր սիրավեպը, որին լուրջ չէր վերաբերվում:

Գիտեր, որ վաղ, թե ուշ ամեն ինչ վերջանալու է անցյալ անգամների նման:

Նույնիսկ մի  օր կատակով, բայց լուրջ զգուշացրել էր Հովիկին. <Կինը ներող է: Բայց ամեն ինչ  չէ, որ կարող է ներել:  Զգուշացի´ր>:

Հովիկը ծիծաղել էր:

Հենց այդ օրն էլ ամուսնության առաջարկություն էր արել Եվային:

Մտածելու ժամանակ չէր տվել: Ու Եվան սիրո թևերով թռչում էր`ուրախանալով,  որ վերջապես իրո´ք ցանկալի, սիրելի ու պետք կլինի ինչ-որ մեկին` թեկուզ իրենից տարիքով փոքր:

<Ես էլ իրավունք ունեմ ապրելու, ինչպես ցանկանում եմ: Թո´ղ դատեն, ինչպես կարող են, բայց ես հավատում եմ նրան>:

* * *

- Սկզբում Անիին իջեցնենք, հետո` կգնանք: Ես ռեստորանում տեղ եմ պատվիրել:

Անիին իջեցնելուց հետո մեքենան սլացավ դեպի Հրազդանի կիրճ:

- Ի՞նչ ենք խմելու: Չնայած ես ղեկի եմ, բայց այսօր պետք է խմենք: Զագս-ին մնում է մեկ շաբաթ, ի՞նչ ես մտածում:

- Ես ուրախ եմ, երջանիկ, ի՞նչ պետք է մտածեմ: Ինձ <Մարտինի> պատվիրիր  ու սուրճ, ուտել չեմ ցանկանում:

- Եվա´, լսի´ր, ինչո՞ւ չես լուծում քո այդ` հնություն-տեղակալի հարցը: Նրա դարն անցել է:

- Նա շուտով ինքն է գնալու` հիվանդության պատճառով: Թո´ղ հանգիստ գնա:

- Մի լա´վ, բանիմա´ց….

- Դո´ւ ես լինելու իմ տեղակալը, պարզ չէ՞:

- Ես քեզ պաշտում եմ, Եվա´…

* * *

… Հովիկն անընդհատ շարժվում էր քնի մեջ: Եվան չէր կարողանում քնել:

Վեր կացավ անկողնուց:

Գնաց խոհանոց, հանքային ջուր լցրեց բաժակի մեջ ու չգիտես ինչու` հանկարծ հիշեց, որ Անիին տուն տանելիս Հովիկը տան տեղը չհարցրեց:

Հետո մտածեց, որ հիմար բաներ են անցնում մտքով:

Չգիտես ինչու` հիշեց  իր  մանկությունը, գյուղը…..

* * *

Առավոտյան քնի մեջ լսեց Հովիկի ձայնը:

- Ուշանում ենք, վե´ր կաց: Ես արդեն սափրվել եմ, սուրճ եմ դրել:

- Դու գնա´: Ես այսօր չեմ գա: Ուզում եմ մի լավ թավալ տալ անկողնում:

Արթնացավ, նայեց ժամացույցին` տասներկուսն էր:

Հագնվեց, շպարվեց` փորձելով ծածկել` արդեն զգացնել տվող կնճիռները:

<Ի՞նչ է գտել իմ մեջ: Միայն, որ գեղեցի՞կ եմ, թե՞>,-  ու առանց սուրճ խմելու դուրս եկավ տանից:

Հիմնարկի դռան մոտ հանդիպեց գլխավոր հաշվապահին:

- Գնում եմ հարկային, տիկի´ն Եվա: Ձեր սեղանին  աշխատավարձի ցուցակն է: Հովիկն ասաց` թո´ղ մնա սեղանին, ճշտելու բան կա:

- Հովի՞կը, Հովիկն ի՞նչ գործ ունի իմ աշխատասենյակում:

- Այո´, դե բոլորս գիտենք, որ….

Վազեց վերև: Աշխատասենյակ չհասած` ընդունարանից լսեց Հովիկի ձայնը:

Զգույշ կիսաբացեց սեփական աշխատասենյակի դուռը:

Անին նստած էր իր սեղանին: Հովիկը գրկել էր Անիի հետույքը, գլուխը թաղել մազերի մեջ:

- Այդ պառավն իմ ինչի՞ն է պետք: Երբ տեղակալ դառնամ, ամուսնանամ, բիզնեսը վերցնեմ իմ ձեռքը, այն ժամանակ ես ու դու կամուսնանանք: Մի քիչ համբերություն ու…. Գիտե՞ս ինչ զզվելով եմ սեր խաղում…

Եվան զգույշ հետ դարձավ:

Անցավ միջանցքով: Մոտեցավ իր տեղակալի սենյակին:

Մտավ ներս: Տեղակալը ոտքի կանգնեց, մոտեցավ, բռնեց թևը:

- Ձեզ ի՞նչ է պատահել, հիվա՞նդ եք:

- Սրիկա´, անասո´ւն,- վիրավորանքի ու ցավի արցունքները, որ գլորվում էին աչքերից, չէր զգում:

- Ես ի՞նչ եմ արել Ձեզ, տիկի´ն Եվա:

- Քե´զ չեմ ասում: Վարորդդ որտե՞ղ է: Պետք է հասնեմ մեր գյուղ:

- Մա՞րդ է մահացել, բարեկա՞մ:

- Այո´, մահացել է…

Տուն վերադառնալիս մեքենայի մեջ կրծոտում էր շրթունքները:

… <Նա չպետք է իմանա, որ ես գիտեմ: Իմ վրեժը միևնույն է` կլուծեմ:

Բայց վրեժը սառը խորտիկ է և պետք է մատուցել սառը վիճակում>:

* * *

Արդեն բավականին ուշ ժամ էր, որ Եվան մտավ բնակարան:

- Ո՞ւր էիր, Ե´վ, անհանգստանում եմ, չէ՞: Հեռախոսդ էլ անջատել ես:

- Մարտկոցը նստել էր: Հոգնած եմ:

- Քնի´ր, ոչի´նչ: Բայց մի տեսակ ես, հիվա՞նդ ես:

- Այո´, մի քիչ: Թեյ եմ ուզում, կխմե՞ս ինձ հետ:

- Ինչպես կասե´ս, Ե´վ ջան:

- Լավ, քանի ծխում ես, ես կսարքեմ ու կպառկեմ քնելու:

Խոհանոցում Եվայի ձեռքից եռացող թեյնիկի մեջ ընկան Երազանքի ծառի երկու փոքրիկ ճյուղ:

Թեյի երկու բաժակ ձեռքին` Եվան մտավ սենյակ:

Սեղանի մոտ Հովիկը նորից փորձեց խոսք բացել տեղակալի մասին:

- Հո´վ, թե´յդ խմիր, կսառչի, հետո կխոսենք: Ես քնել եմ ուզում:

- Ի~նչ համով թեյ է: Դե, քո ամեն ինչն է համով, Ե´վ ջան: Գիտես, չէ,՞ ես քեզ պաշտում եմ:

- Մի բան խնդրեմ: Այս երկու օրը պառկե´մ: Դու մի´ արի տուն, լա՞վ, երևի վիրուս է:

Ես քեզ կկանչեմ, չե՞ս նեղանում:

- Չէ´, ի՞նչ ես ասում: Հասկանում եմ քեզ: Թեյս վերջացնեմ, գնամ: Դու ինչո՞ւ չես խմում:

Ու որքան Եվան հասկացավ` Հովիկը մեծ ուրախությամբ հեռացավ:

* * *

Անցել էր երկու օր, երբ Հովիկը երեկոյան եկավ տուն:

Անտրամադիր էր:

Եվան փաթաթվեց նրա պարանոցին.

- Կարոտել եմ քեզ, սիրելի´ս, իսկ դո՞ւ կարոտել ես:

- Իհարկե´, Եվա´ ջան: Մի տեսակ եմ, չեմ հասկանում ինչ է կատարվում:

- Դե լա´վ, հիմա ես քեզ կբուժեմ:

Եվան հանեց խալաթը: Մնալով մերկ` բռնեց Հովիկի ձեռքն ու քաշեց դեպի ննջարան…

…- Պատահում է, Հո´վ ջան, մի´ նեղսրտիր, հոգնածությունից է:

- Ինձ չի պատահում, հասկանո՞ւմ ես, չի´ պա-տա-հում…

- Հանգստացի´ր, սիրելի´ս, կստացվի: Ես վստահ եմ:

Հաջորդ օրը նույն պատմությունն էր…

Երկու օր անց Եվան նկատեց Անիի փնտրող ու տխուր աչքերը:

Զգաց, որ նա էլ է խուսափում Հովիկից, տեսնելիս էլ` գլուխը կախում է:

<Ժամանակն է>:

- Անի´, Հովիկին կանչի´ր:

- Արի´, Հովի´կ, նստի´ր: Լուրջ խոսելու բան կա:

- Վերջապես լուծվելու է….

- Ժամանակն է, որ մենք հրաժեշտ տանք իրար: Դու ԱՅԴՊԻՍԻՆ ինձ պետք չես: Ցանկանում էիր Անիի հե՞տ ամուսնանալ, խնդրեմ: Բայց կհեռանաս իմ օֆիսից: Վարորդը իրերդ կբերի քո տուն: Հաջողությո´ւն….

Հովիկը ատելությամբ լի աչքերով նայում էր Եվային:

Կամքից անկախ մատները դարձան բռունցքներ, ատամներով սկսեց կրճտացնել: Ցանկանում էր խփել, ոչնչացնել դիմացինին, բայց շատ թույլ էր դրա համար… ու հասկանում էր դա:

Խաբել, գրավել, սրտեր նվաճել նա կարող էր:

Կարող էր նույնիսկ սպանել, եթե վստահ լիներ, որ անպատիժ կմնա, բայց այսպես նա չէր  կարող ոչինչ…

* * *

Բնությունը` ինչպես կինը, մի յուրօրինակ գաղտնարան  է:

Ունի իր ուրույն տեղը: Հարկավոր է ուղղակի կանգնել ու զգալ նրա շունչը:

Բնությունը` ինչպես կինը,  ամեն ինչ կարող է` ցանկացած իրավիճակի դեպքում`համապատասխանաբար:

Բնությունը միշտ ներդաշնակ է հոգուն:

Երբ հավասարակշռությունը խախտվում է, բնությունը պատժում է:

Ի՞նչ օրենքներով ապրել, ի՞նչ պատվիրաններով, ի՞նչ ճանապարհ ընտրել…

Ամեն ինչ շատ պարզ է: Ուղղակի ապրի´ր` զգուշանալով խախտել բնության համանվագի  ներդաշնակությունը:

Միևնույն է` դու չես էլ կարող:

Լսում ես բնության ձայնը, բացի´ր սիրտդ, գնա´ ընդառաջ…

Բնությունը` ինչպես կինը, կարո´ղ է ներել , բայց ոչ ամեն ինչ:

Հարկավոր է կանգ առնել մի պահ ու… լսել, քայլել համահունչ….