Երևանյան օրեր

* * * օր առաջին

Եղանակը բանի նման չի:

Կապույտ երկինքը ծածկվել է մոխրագույն կարկատաններով, հոնքերը կիտել ու կարծես սպասում է ինչ որ բանի` միանգամից իր ասելիքն ասելու:

Դե երկնքի ասելիքը անձրևը պետք է որ լինի ու թույլ փչող քամին դա հասկանալով աշխատում է արագացնել ընթացքը:

Կանգառում հավաքված մարդիկ աչքերով փնտրում են սպասվող անձրևից թաքնվելու տեղ:

Որտեղի՞ց կամ ինչպե՞ս կանգառում հայտնվեց այդ կինը, ոչ ոք չհասկացավ:

Երևի գյուղից է, կամ տանից  քաղաք է դուրս եկել բավականին ուշացած ժամանակով:

Ամեն մոտեցող ավտոբուսի կամ «Գազելի» մոտենում է, փորձում կարդալ թե որ երթուղով է գնում ու նորից վերադառնում ծառի տակ, սպասելով հերթական տրանսպորտին:

Կանգառում բոլորի դեմքին ժպիտ է:

Կանգառին մոտեցավ հերթական ավտոբուսը:

Նրանք ովքեր պետք է որ նստեին մի պահ կանգ առան, երևի սպասելով հին մատներով կապոց-տոպրակն ամուր սեղմած կնոջ մոտենալուն, մտածելով, որ կօգնեն:

Այս անգամ մոտեցավ առջևի բացած դռանը:

Դռնից իջնում էր կանաչ շրջազգեստով ու վարդագույն կոշիկներով մի հաստամարմին կին:

- Այ պառավ, տե՞ղ ես գտել կանգնելու, ճանապարհ  տուր իջնենք: Օ~ֆ, էս գեղացիք ամեն տեղ պետք ա խանգարեն:

Կինը քիչ կողմ քաշվեց առանց պատասխանելու:

Երբ դռնից էլ իջնող չկար գլուխը ներս մտցրեց ու դիմելով վարորդին հարցրեց:

- Տղա ջան, հիվանդանոց հասնո՞ւմ ես:

- Ո՞ր հիվանդանոց, մայրիկ:

- Էն որ գլխավորի անունը Ռազմիկ է:

- Չգիտեմ, հիվանդանոցի անունն ասա:

- Չեմ հիշում բալա ջան, գիտեմ, որ մեր նախագահի պարտիայի հիվանդանոցն ա:

- Բոլորն էլ իրանն են էլի, թե նստում ես, արագացրու:

Մի ուսանողուհի ներսից մոտեցավ դռանը:

- Գնում է տատի ջան, նստի'ր,- ձեռքը պարզեց, որ օգնի բարձրանալու:

- Ապրի արևդ աղջիկ ջան, հաստատ գնում ա, չէ՞, Գարեգինս երևի մեռավ ինձ սպասելով:

- Գնում է տատի ջան, քեզ Հանրապետական հիվանդանոցն է պետք, կհիշե՞ս:

- Էդ նախագահինն ա, չէ՞:

Նստեց, կապոցը դրեց գոգը ու նայեց շուրջը:

Հետո իրեն նստելու տեղ տված, կանգնած աղջկան դիմելով հարցրեց:

- Բա տոմսավաճառն ո՞ւր ա:

- Չկա', մայրիկ ջան,

- Ֆրանսիա է տեղափոխվել, - սրամտեց  աջ կողմում նստած ծաղկավոր փողկապով մարդը:

Աղջիկը նայեց նրա կողմն ու նորից դեմքով դարձավ դեպի կինը:

- Իջնելուց փողը կտաս վարորդին, ինքը քեզ կասի որտեղ իջնես:

- Ինչքա՞ն եմ տալու,- աչքերը տագնապալից են:

- Հարյուր դրամ:

- Որ գաթա տամ կլինի՞, մաքուր տնական, խորիզով սարքած, Գարեգինս շատ է սիրում:

- Չգիտեմ մայրիկ ջան, իրեն հարցրու, Գարեգինն ո՞վ է:

- Ի~, մեղա քեզ..,- խաչակնքեց ու նայեց կողքերը:

- Մարդս է, բա ուրիշ ո՞ւմ անունը պետք է տամ: Շտապօգնությունով են տարել, տանեմ հասցնեմ կարող ա վերջին անգամ ա, ձեռքիս թխածը թող ուտի, նոր ինչ լինում է, Աստծո կամքն է:

- Լավ տատի ջան, քեզ հաջողություն, քո  ամուսնուն էլ առողջություն, ես պետք է իջնեմ:

Մոտեցավ վարորդին ցածր ձայնով ասաց:

- Երկու հատ, տատիկից փող չվերցնեք, այ այստեղ կպահեք:

Կինն աչքերով փնտրում էր մեկին երևի խոսելու համար:

Ավտոբուսում լսվեց վարորդի ձայնը:

- Մայրիկ ջան, տուր տեսնենք էդ ի՞նչ գաթա ա, քո սարքածը համով կլինի:

Կինն արագ բացեց գոգի կապոցը:

… Ավտոբուսում  անտարբեր, դավաճան լռությունն էր ու մի ձեռքով ղեկը բռնած, մյուս ձեռքով գաթան բերանը տանող վարորդը:

* * * օր երկրորդ

Անձրևից հետո քաղաքի ասֆալտը նմանվել է մոխրագույն վարդի:

Տեղ-տեղ հավաքված անձրևաջրերը փայլում են ամպերի տակից զգույշ ծիկրակող արևի թույլ ճառագայթներից:

Բնության հետ համահունչ ժպտում են նաև կանգառում հավաքված մարդիկ:

Կարծես միայն թերթի կրպակի աշխատողի դեմքն է, որ մտախոհ է:

Միգուցե նրանից, որ գնորդ չկա, թե արդեն նորությունները չեն հետաքրքրում մարդկանց:

Օպերայի վրա տեղադրված ժամացույցը շարժվում է չափից արագ, ժամը 19.40 րոպե:

Այդպես է թվում այն աղջկան, որը երևի ժամադրված է ու սպասում է անհանգիստ, քանի որ ժամադրության հավանական ժամը երևի եղել է 19.30 կամ 19.00:

Հետաքրքրության և ալարկոտ հետաքրքրության վեճը միշտ ավարտվել է առաջինի հաղթանակով:

Մի քայլ մոտեցա աղջկան ու ավելի ուշադիր նայեցի:

Անկախ ինձնից ես էլ եմ նայում ժամացույցին:

Իրոք որ շատ արագ է գնում ժամանակը:

- Ժամը քանի՞սն է,- թոռան ձեռքը բռնած մի պապիկ է հարցնում ինձ:

Աչքերով ցույց եմ տալիս օպերայի վրայի ժամացույցը:

- Սրանց ժամն էլ է սխալ, տղա ջան, բջջայինով նայիր:

- Սրանց, ո՞ւմ…

Երբ ձեռքս տարա հեռախոսս հանելու, բարձր լսվեց հեռախոսի զանգ:

Աղջիկն անհամբեր միացրեց հեռախոսն ու մոտեցրեց ականջին:

Անցավ ուղիղ երկու րոպե ու պարզ երևում են աղջկա աչքերից գլորվող արցունքները:

- Արժե՞ այսքանից հետո ապրել, երբ արդեն ապրել եմ կյանքիս լավագույն օրը:

Նա նույնիսկ այդ վիճակում այնքան գեղեցիկ էր, որ նրա հարցը կարծես մի ապտակ լիներ կենդանի կյանքին:

Արժե՞ ապրել: Կարծես թե մարդն ունի ընտրություն:

Մոտեցած երթուղային տաքսուն աղջիկը ինձնից առաջ մոտեցավ, կարծես առանց համարը նայելու:

Անտարբեր բարձրացավ:

Կողքն ազատ էր:

Նստեցի:

Մեքենայում, մագնիտոֆոնից լսվում էր իրեն երգիչ համարող մեկի բղավոցով ձայնը:

Կարծես մեկի բացված վերքին Թուրքիայում արտադրված աղ էին լցնում:

Աղջիկն ականջակալները հագցրեց ականջներին:

Երևի չի օգնում, որովհետև մի քանի վայրկյան անց հանկարծ հանեց ականջակալներն ու դիմեց վարորդին:

- Անջատեք, հա՞, այնքան էլ բարձր է…

- Ինչո՞ւ, քույրիկ ջան, քո այդ անճաշակ սիմֆոնիաներից լա՞վ չի, ուզո՞ւմ ես Թաթուլ դնեմ:

- Թո'ղ երգի, եթե քեզ խանգարում է կարող ես իջնել, - տարիքով մարդ է ասողը, հին մարդկանցից, որոնք ամբողջ կյանքում ջուր են լցրել ուրիշի ջրաղացին:

Վարորդն անջատեց երաժշտությունը:

- Լավ, լավ, ուզում էի կուլտուրական սպասարկել, չեղավ: Անցած տարի խոպան էի գնացել,- դիմում է կողքը նստած երիտասարդին,- եկա տեսա հարսս թոռանս տվել է թագջութագի (երևի խոսքը թավջութակի մասին է), կատաղեցի, հանեցի տարա դհոլի բաժին:

Շարունակությունը չի լսվում:

Աղջիկը ցածր ձայնով խոսում է ինքն իր հետ:

« Նա էլ է երաժիշտ, թավջութակ է նվագում, ֆիլհարմոնիկի նվագախմբում: Վաղը հյուրախաղերով մեկնում են Հունաստան: Միայն ինձ է ասել, որ էլ չի վերադառնալու: Վերջին անգամ էլ չեկավ ժամադրության: Ատում են կյանքը:»

Վեր կացավ անսպասելի, ափերով փակեց բերանը, սրտխառնոց ուներ:

- Կանգնի'ր, այստեղ կանգնի'ր, - չգիտես ինչու անսպասելի գոռացի վարորդի վրա:

Օգնեցի աղջկան իջնելու:

Երթուղային տաքսին շարունակեց իր վազքուղին:

Մեքենայում շարունակում էին երգել Թաթուլը, Արմենչիկը կամ  չգիտեմ թե էլ ով:

* * * օր երրորդ

Ժամանակը չի սպասում մարդուն:

Ժամանակը իր ահռելի մեծ քայլերով մոտենում է ու կուլ տալիս քեզ:

Այն ինչ եղել է երեկ, դա արդեն անցնում  է պատմության գիրկը:

Ի՞նչ կլինի վաղը, պետք չէ իմանալ

Գնահատի՛ր, փայփայի՛ր ժամանակդ, հատկապես ժամանակի այն հատվածը, որն անցնում է քեզ սիրելի մարդու հետ:

Այսօր կիրակի է ինչպես միշտ գնումներ կատարելու օր:

- Մեքենան հանիր մինչև իջնեմ, լա՞վ, ես հիմա սանրվեմ ու… պատրաստ եմ:

- Գիտեմ քո սանրվելը, մի կես ժամ կտևի:

- Ե՞րբ է այդպես եղել, որ…

Բնակարանիցս մինչև ավտոտնակ մի 10-12 րոպեի ճանապարհ է:

Ճանապարհն ասֆալտապատ չէ: 

Մեքենայի շարժիչը  տաքացրեցի, անցավ ևս 5-7 րոպե:

Երբ կանգնեցրեցի շենքի մոտ, կինս վերևից բղավեց:

- Նոր եմ մանիկյուր քսել, բարձրացիր, որ պայուսակներն իջեցնես:

Բարձրանում եմ 5-րդ հարկ:

Իջնում ենք միասին:

Անցավ 10 րոպե:

- Վայ, Գագ ջան, հեռախոսս մոռացա, կբարձրանա՞ս, ես բարձրակրունկներով եմ:

- Հեռախոսն ի՞նչիդ է պետք, մի կես ժամից երևի տանը կլինենք:

- Բա ՞որ մամաս զանգի, խնդրում եմ, ցավդ տանեմ:

Նորից բարձրանում եմ…իջնում… ևս 10 րոպե:

Ճանապարհը տևեց 35 րոպե, ամեն փողոցում փոքր, բայց ամեն դեպքում խցանումներ են:

… «Բիրիքնոց» կոչվող շուկայում կանգնեցնելու տեղ եմ փնտրում, մի կերպ տեղավորում եմ մեքենան սյան մոտ, առանց հաշվի առնելու որ իմ կողմի դուռը չեմ կարող բացել:

Մեքենայից իջա կողքի դռնով:

Առևտուրը տևեց 30 րոպե, խոսքը իմ կողմից կատարված առևտրի մասին է:

Կինս մոտեցավ 20 րոպե հետո:

Վերադարձանք:

Մինչև բարձրացրեցինք պայուսակները, ավելի ճիշտ ես երկու անգամ բարձրացա իջա, տևեց 20 րոպե:

Մեքենան նորից տարա ավտոտնակ:

Աստված իմ, ե՞րբ պետք է վերջապես հանգիստ պառկեմ հանգստանամ:

Հեռվից տեսա  շենքի մուտք մտնող հարևանիս՝ Համոյին, պայուսակները ձեռքին, երևի նա էլ է շուկայից գալիս:

- Համո, լիֆտը պահի մինչև գամ:

Վերելակում օղու անտանելի հոտ եմ առնում:

- Համո, ե՞րբ ես հասցրել, քո տունը շինվի:

- Խմածս 100 գրամ է, շուկայից եմ գալիս, Գագ ջան, բա դո՞ւ:

- Ոտքո՞վ ես գնացել շուկա:

- Հա, բա ինչ, ոտքով ընդամենը 15 րոպեի ճանապարհ է:

* * * օր չորորդ

Աղքատները դեմք չունեն:

Դեմքերը մաշվել գնացել են, թողնելով հետքեր:

Բայց դեռ հայացքները մնում են և եթե չես ուզում ինքդ քեզ նվաստացնել քո աչքերում, ապա պետք է բաց չթողնես այն հայացքները, որոնք քեզ շատ բան կասեն:

Կոնսերվատորիայի դիմացի այգու նստարանին գրքեր են շարված:

Վաճառողը քիչ այն կողմ, ծառին հենված ծխում է:

Էժանագին ծխախոտի ծուխն անտանելի է:

Հագին մաշված բաճկոն է, ճմրթված, որի վերևի գրպանի մոտ երևում է դեռ նախնադարից կպցրած ու այդպես էլ չպոկած մի կրծքանշան:

Մոտեցա ավելի շատ կրծքանշանին քան նրան նայելու համար:

- Լուցկի ունես չէ՞, կամ էլ կպցնեմ:

Անխոս մեկնում է լուցկու տուփը:

Կրծքանշանի վրա գրված է "Участник ВДНХ":

Ինժեներ է եղել երևի:

Այն ժամանակ դժվար էր նման տեղերում մասնակցելը:

- Մի բան վաճառվո՞ւմ է, - մի բան աելու համար եմ ասում:

- Քիչ-միչ, հիմա ո՞վ է գիրք առնում:

Կարդում եմ գրքերի վերնագրերը:

Մոտ երեսուն-քառասուն տարվա գրքեր են, շատերի վերնագրերը ծանոթ:

- Ի՞նչ գիրք գնեմ, ի՞նչ խորհուրդ կտաս:

Աչքերի մեջ վիրավորանք եմ նկատում ու շարունակում:

- Գիշերները քունս չի տանում, մեկ-մեկ կարդում եմ, օգնում է:

- Այ սա՛ վերցրու,- ցույց է տալիս «Առաջին մարդը տիեզերքում» վերնագրով գիրքն ու շարունակում:

- Մի հինգ էջ կկարդաս ու կքնես, ցանկացած քնաբերից լավ է, անվնաս օրգանիզմին:

- Իսկ ինչ արժե,- մոտս ընդամենը 1000 դրամ է ու հաստատ կզրկվեմ ճաշելու հաճույքից:

- Երեք հարյուրով կտամ:

Հրաժարվելն անհարմար էր, բարձրացրեցի գիրքը ու տեսա որ տակն էլ գիրք կա՝ Վ.Պետրոսյանի «Անի Դեղատուն»-ը: Մի տես է ինչքա»ն եմ ման եկել, հարցրել:

- Իսկ սա ի՞նչ արժե:

- Դա թանկ է, աղջկաս սիրած գիրքն է, յոթ հարյուր դրամ, վերցնո՞ւմ եք, իսկ քնաբերը չեք ցանկանո՞ւմ:

Մեկնում են հազար դրամանոցը, երթուղայինի փող կմնա, տուն կհասնեմ:

Լուռ, խմող մարդուն հատուկ դողացող մատներով մեկնեց մանրը՝ երեք հարյուր դրամը ու երբ ձեռքիցս ուզում էր վերցնել «Առաջին մարդը տիեզերքում» գիրքը, գիրքը ձեռքից վայր ընկավ:

Գրքի միջից գետնին թափվեցին չորս հատ հիսուն դոլարանոց թղթադրամներ:

… - Պապ, ես լավ հիշում եմ, դրել եմ այստեղ, «Գարուն» ամսագրի մեջ, գիտե՞ս որ արդեն երրորդ ամիսն է հավաքում եմ, կոշիկ չունեմ, անհարմար եմ զգում մի տեղ գնամ:

- Անի ջան, լա՛՛վ նայիր, ես մորդ գերեզմանով եմ երդվում, չեմ վերցրել, համ էլ գիտես որ արդեն չեմ խմում, ինչքան ժամանակ է:

- Պապ, գոնե գերեզմանով չերդվեիր,- լաց է լինում:

- Վաղը, մյուս օրն էլ մամայի մատանին կանհայտանա, իմ մի քանի մելքեորի զարդերը, հետո էլ տունը կդնես գրավի… բա դու հա՞յր ես, ոչ աշխատում ես, ոչ…

Ապտակը շառաչես դստեր երեսին:

Ուշ հասկացավ, որ սխալվեց, բայց դե արդեն ետ չես վերադարձնի ժամանակը:

Առավոտյան մի թղթի կտոր տեսավ սեղանին.

«Ինձ չփնտրես, ապրիր ինչպես հարմար ես գտնում»:

Երկար փնտրեց հեռու, մոտ հարազատների մոտ, բայց անարդյունք:

Հետո պատահաբար իմացավ, որ մեկնել է Դոնի-Ռոստով՝ քեռու մոտ:

Փորձեց կապ հաստատել հեռախոսով, բայց աներձագը վիրավորեց ու արգելեց զանգել:

* * *

- Երևում է ինձ նման բախտ չունես, վերցնեիր էլի քնաբերը,- հավաքում է թղթադրամները:

- Համ ինձ լավ կլիներ, համ քեզ: Վերջին հազարանո»ցն էր որ տվեցիր: Մի նեղսրտիր, վերցրու:

Պարզում է գտնված հիսուն դոլարանոցներից մեկը:

- Անկեղծ, մաքուր սրտով եմ առաջարկում:

Դեմքը դատարկ է, թափանցիկ:

Թափանցիկ դեմքում պարզ երևում են մահացած հայ մտավորականներ խավի կերպարները, իսկ հայացքո՞ւմ… հայացքում մոլեգնում է ցավի ու վիրավորանքի կատաղած փոթորիկը:

Աղքատները դեմք չունեն:

Դեմքերը մաշվել գնացել են, թողնելով հետքեր:

* * * օր հինգերորդ

Շատ եմ սիրում Մաշտոցի պողոտան, սկսած Մատենադարանից մինչև Ձկան խանութ:

Ճիշտ է, նախընտրում եմ միշտ քայլել Աբովյան փողոցով, բայց դե ամեն դեպքում Մաշտոցի անվան պողոտան մնում է Մաշտոցի պողոտա…

Մի փոքրիկ թատրոն կա, այդ պողոտայում, տիկնիկային թատրոն է ու ամեն անգամ միշտ կարդում եմ այն գովազդ- ցուցանակը, որ միշտ փակցված է լինում օրվա կայանալիք ներկայացման մասին:

«Շունն ու կատուն», «Տերն ու ծառան», «Կարմիր գլխարկը»….

Երեկոյան ժամերին էլ մեծերի համար հաճախակի կազմակերպվում են ներկայացումներ:

 

Այսօր ուշադրությունս գրավեց. «Աճպարար» աննախադեպ ներկայացում»

Մտածում եմ, արժե մտնել թե ոչ:

- Կասկածո»ւմ եք, խորհուրդ կտայի:

Շրջվում եմ մի երիտասարդ կին է նայում ինձ:

- Կներեք, մենք ծանո»թ ենք:

- Մի»թե դա կարևոր է, կամ պրոբլեմ է:

- Դե ոչ, ինձ թվաց…

- Սխալ թվաց, գնեք տոմս, ես արդեն ունեմ, մտնենք, եթե դուր չգա, դուրս կգանք: Ես վաղուց չեմ եղել Երևանում, «Պապլավոկ»-ը կա՞:

- Կա բայց արդեն չի հիշվում, չի հիշվում նաև «Սկվազնյակ»-ը, հիշո՞ւմ եք:

- Այո իհարկե: Մտնե՞նք: Եթե հանկարծ ներսում կորցնենք իրար, դուրս եկեք կինո Նաիրիի դռների մոտ, կհանդիպենք: 

Ներկայացումն անցավ բավականին հետաքրքիր, աճպարարն իր բարձրության վրա էր:

Կողքս նստած կինն էլ ամեն համարից հետո ծափահարում էր մեծ, շատ մեծ խանդավառությամբ:

Վերջին համարն էր: Աճպարարը հայտարարեց:

- Խնդրում եմ, կանացից ով ցանկանում է՝ բեմ բարձրանա, արկղի մեջ սղոցով ֆոկուսի համար:

Ակտիվ եղե՛ք, խնդրում եմ, չեմ տեսնում բարձրացրած ձեռքեր:

Կողքիս կինը ոտքի կանգնեց:

- Կարելի՞ ես գամ, ես համաձայն եմ:

Իմ վախեցած  և մնացած ներկաների զարմանքով լի հայացքների տակ նա բարձրացավ բեմ:

Երբ արդեն տեղավորվել էր սև արկղի մեջ, աճպարարը վերցրեց սղոցը:

Դահլիճում այնպիսի մի լռություն էր, որ լսվում էր նույնիսկ կտրվող փայտից գետնին թափվող թեփի ձայնը:

Բոլորս շունչներս պահած նայում էինք թե ինչպես աճպարարը հեռացրեց սղոցված արկղի երկու հավասար կտորները:

Ընդհանրապես նման աճպարարական տրյուկներ ժամանակ «ստատիստը» լինում է աճպարարի «մարդը», ես դա հասկացա, երբ նա բարձրացավ տեղից:

Լավ, ոչինչ հիմա կհայտնվի արկղի միջից, անվնաս:

Աճպարարը սև կտորով փակեց իրար մոտեցրած արկղի կտորները ու հաղթական նայեց դահլիճին:

Մի արագ շարժումով քաշեց ու մի կողմ շպրտեց սև շորը:

- Ափ, - մի շարժումով բացեց արկղը:

Արկղը դատարկ էր, աճպարարը՝ զարմացած:

Նորից փակեց արկղը:

- Ա՛փ:

Արկղը դատարկ էր:

- Փինաչի՜…

- Սապոժնի՜կ…

- Արա՛, դասդ լավ չես սովորե՞լ…

- Տվեք մեր փողերը…

Դուրս եկա թատրոնից ու կինո Նաիրիի դռների մոտ հանդիպեցի նրան:

- Սուրճ եմ ուզում, համ էլ մի քիչ ավելի թունդ բան, կարո՞ղ ենք չէ: Դե, ասենք գազարի հյութ:

* * *

- Այդ սրիկան հոգիս հանել է: Օգտագործում է ինձ ինչպես աշխատանքի մեջ, այնպես էլ որպես կին: Երկու տարի առաջ ստիպեց աբորտի, անձնագիրս միշտ պահում է ինձնից, չեմ կարողանում գտնել: Արդեն զզվել եմ ամեն ինչից…

Ես երեխա չեմ ունենա…դու տղամարդ ես ու չես հասկանա առաքելությունից զրկված կնոջ կարգավիճակը:

- Իսկ հիմա ի՞նչը ստիպեց քեզ, ի՞նչ որ բան փոխվեց:

- Երևանը: Ես հասկացա, որ ոտքերիս տակ զգում եմ ինձ պահող մի այնպիսի ուժ, որը չի թողնի ինձ սայթաքել, ընկել,: Երբեք չեմ մտածել, որ հայրենասեր եմ, բայց այսօր ես զգացի թե ինչ հզոր բան է լինել սեփական հողի վրա, հենվել նրա վրա ու առաջ շարժվել, ու մեկ էլ ամենագլխավորը, տասնութ տարի անց  «Պապլավոկում» սուրճ խմել…

* * * օր վեցերորդ

Առավոտյան, երբ աչքերս բացեցի զգացի, որ ինչ որ բան փոխվել է:

Դե իմ Երևանն է, նրա ամեն մի շարժը, ամեն մի շունչը ես կարողանում եմ լսել, զգալ ինչպես իմ սեփական օրգանիզմի աշխատանքը:

Ոչ մի երկրում չկան այնպիսի մարդիկ, որ սիրեն իրենց քաղաքը այնպես, ինչպես Երևանն են սիրում Երևանցիները:

Երբ բնակարանից դուրս էի գալիս, բանալիով փակում էի դուռս, բացվեց հարևանի դուռը:

Արդեն երկու տարի է ինչ ընտանիքով ապրում են իմ հարևանությամբ: Ոչ անունները գիտեմ ոչ էլ իրենց տանն եմ եղել:

- Բարի լույս, ինչպես եք,- ժպտում է ու ես տեսնում եմ ներքևի ծնոտի վրա երևացող չորորդ  ոսկե ատամը:

Նրանից հետո դուրս եկավ կինը:

- Բարի օր, հաճելի տրամադրություն ձեզ այսօր:

Այ քեզ անակնկալ:

Մուտքն ամբողջովին վերանորոգված է, ներկված բաց վարդագույն հաճելի գույնով:

Բակում եզդի հավաքարարն է, կապույտ ջինսով ու սպիտակ վերնաշապիկով:

Մազերը լղոզված են լեհական գեյլով:

Ձեռքի ցախավելը վիետնամական է, որը բակն ավլում է մինչև վերջին փշուրը:

Ոչ ոք չի շտապում, բայց շարժվում են դեպի մոտակա կանգառը:

Կանգառում մի կարմիր գույնի, դեղին գծերով, մաքուր լվացած երթուղային տաքսի է կանգնած:

Վարորդը խնամքով արդուկված ամառային կոստյումով է, սափրված ու ժպտերես:

Կանգնել է բացված դռան մոտ ու ձեռքի գեղեցիկ շարժումով հրավիրում է բարձրանալ մեքենա:

Ինչպես կարողացավ մեկ գիշերվա ընթացքում փոխվել Երևանը ես չեմ կարողանում հասկանալ:

- Իսկ ի՞նչ արժե ուղեվարձը, - դիմում եմ վարորդին:

- Վաթսունհինգ դրամ, ինչպես միշտ: Դուք տեղացի՞ չեք:

- Ինձ հարկավոր է Արաբկիրի ոստիկանական բաժանմունք…

- Բարձրացեք խնդրեմ:

Ամեն մի նստատեղին մի գրքույկ է դրված:

Ես վերցրեցի մեկն ու նստեցի փափուկ կաշվե նստատեղին: Կարդում եմ վերնագիրը. «Ինչպես ազատվել ցելյուլիտից»:

- Բոլորին խնդրում եմ կապել ամրագոտիները, շարժվում ենք: Ձեզ սպասարկում է առաջին կարգի վարորդ Սարգսյանը:

Ես չեմ կարող չսիրել իմ Երևանը:

Ճանապարհին անընդհատ հանդիպում են գեղեցիկ ժամանակակից ոճով կառուցված խանութներ, «Անահիտ», «Հռիփսիմե», «Կարապ», «Սայաթ Նովա», «Վան», «Ախթամար» անուններով:

Վերջապես հասա իմ իջնելու կանգառին, որտեղ շատ լավ հիշում եմ պետք է որ «Երևան սիթի» լիներ, բայց չգիտես ինչու «Գայանե» անունով սուպերմարկետ է:

Մտնում են ներս:

Անմիջապես մոտեցան երկու աղջիկներ, կարճ, շրջազգեստի կտորից կարած փողկապներով:

- Համեցեք, Ձեզ բարի առևտուր, եթե դրամը չբականացնի, զանգահարեք 323 համարով, Ձեր համարը կֆիկսվի մեզ մոտ, իսկ գումարը, կամ պակասող գումարը կարող եք վճարել մեկ ամսվա ընթացքում:

Ինչպես չսիրես Երևանին, ես չեմ պատկերացնում:

- Ես ցանկանում եմ ծխախոտ գնել, ո՞ր կողմ գնամ:

- Մեզ մոտ միայն առանց նիկոտինի ծխախոտեր են վաճառվում, կարտոֆիլի կճեպներից, արևածաղկի թերթերից պատրաստված: Խնդրեմ գնացեք աջ , հետո ուղիղ:

…Ոստիկանական բաժանմունքը այնքան մաքուր է որ թվում է թե ինչ որ օլիգարխի բնակարանի սանդղահարթակ լինի:

Ընդունում են բարյացակամ ու ցանկալի հյուրի նման:

- Անձնագիրն եք փոխելո՞ւ, ինչո՞ւ եք նեղություն քաշել, բավական էր զանգահարել, մեր աշխատակիցը կգար, կբերեր: Հիմա մենք ձեզ պետք է վճարենք  130 դրամ, ձեր տրանսպորտային ծախսերը: Ցավոք միայն այդքանը:

Ես սիրում եմ քեզ, իմ Երևան:

Հանկարծ բարձր շատ բարձր լսվեց ռաբիս երաժշտության, երգի ձայն:

Դիմացի շենքից է, գիտեմ:

Ուրեմն 7,52 րոպե, անցավ մտքովս ու մի կողմ շպրտելով վերմակը վեր կացա անկողնուց:

Վազեցի ու բացեցի դրսի դուռն ու նայում եմ միջանցքին:

Պատերը քանդված են, ինչ ասես որ չի գրված պատերին:

Բացվում է հարևանի դուռն ու դուրս եկող հարևանի կինը արհամարական նայում է իմ սատինե, մինչև ծնկներս հասնող  տրուսիկին:

- Բարի լույս,- ասում եմ:

- Գրողի ծոցը դու էլ քո բարի լուսն էլ…

Ես սիրում եմ քեզ, իմ Երևան:

…Բակում կեղտից ու թափված տերևներից չի երևում ոչ ասֆալտը, ոչ էլ հավաքարարը:

Մարդկանց դեմքերը մի տեսակ թթված են:

Կանգառում մի ճմրթած երթուղային է կանգնած, քիչ այն կողմ պպզած է մի անթրաշ երևույթ ու անընդհատ գետնին թքելով ծխում է:

Բնական է որ վարորդն է

- Ինչ արժե ուղեվարձը,- մոտենալով նրան հարցնում եմ:

- Զզվցրիք էլի, 100 դրամ ա:

Բոլոր նստատեղերն անխտիր, կամ պատռված են կամ կիսակոտրված:

Ամբողջ ճանապարհին երևում են խանութներ կամ «Երևան սիթի», կամ «Սթար» անուններով:

Ես չեմ կարող չսիրել իմ Երևանը:

Խանութում ոչ ոք չմոտեցավ, մի քսան րոպե հերթ կանգնեցի, որ վճարեմ 280 դրամ նիկոտինով սիգարետի համար ու շատ ուրախ դուրս եկա:

Միլիցիայի բաժանմունքում, որ նման էր ֆաշիստների կողմից օկուպացված ու հիմնահատակ արված  մի գյուղակի, ուղղակի երեսիս շպրտեցին:

- Առավոտ շուտ ի»նչ անձնագիր, պետք է սպասես, տիկին Վարդանյանը կոֆե է խմում ֆինանսական բաժնում:

Ինչպես չսիրես Երևանին, ես չեմ պատկերացնում:

Չէ, Երևանը ոչ մի տեղ էլ չի փախել, կա ու կմնա:

Նա միշտ կլինի իմ կողքին, ես միշտ նրա:

Սիրում եմ քեզ իմ հարազատ քաղաք:

* * * օր յոթերորդ

Երևանյան Մետրոյի շարժասանդուղքը ինձ տանում է, իջեցնում մի այլ աշխարհ՝ անդրերկրյա աշխարհ, որտեղ գործում են ուրիշ օրենքներ, ուրիշ արագություններ ու ուրիշ կերպարներ:

Այդ կերպարները հաճախ զոլավոր խալաթներով են, մաշված քրքրված շորերով:

Նրանց մազերը գաղափար չունեն սանրի գոյության մասին, հագուստները արդուկի, մատները խնամքի, հոգիները հոգեբուժների…

Երբ վագոնի դուռը փակվեց ես հասկացա որ կտրվեցի աշխարհից:

- Քեզ՛, քե՛զ, քե՛զ, - ձեռքով ցույց է տալիս մի քանի հոգու:

- Գնդակահարել:

- Քե՛զ քե՛զ, կախաղան:

Մարդիկ սեղմվում են իրար, վախեցած հայացքներով փնտրում ինչ որ մեկին որը կարող է պաշտպանել իրենց:

Ասողը, պարզ երևում  է, որ հիվադ մարդ է, կարիք չկա վախենալու:

Վագոնում նստած տղամարդիկ գլուխները կախ իրենց զբաղված են ցույց տալիս:

Կողքս նստած երկու ուսանողուհիները վախից դողում են:

- Նա անվնաս է, աղջիկներ, հիվանդ է, մի վախեցեք, - ասում եմ ու չգիտեմ հետո ինչ անել:

Մարդը ոտքերը լայն դրած, ու կարողանա պահել հավասարակշռությունը փնտրում է էլի զոհ, կախելու կամ գնդակահարելու համար:

Մոտեցավ, բռնում եմ ձեռքը, քաշում նստեցնում կողքս:

- Նստիր, ինչո՞ւ ես վախեցնում մարդկանց:

- Երկու օր մահացած եմ եղել, հասկանո՞ւմ ես, երկու օր:

Այդ երկու օրվա ընթացքում անընդհատ կենդանանում էի բայց ցույց չէի տալիս, չէի բացում աչքերս, ուզում էի անընդհատ լսել,նրա ձայնը խոսքերը, զգալ նրա իմ մազերը շոյելը, նուրբ մատներով վերմակս ուղղելը, էհ ինչ ասեմ…

Հիմա ատում եմ բոլորին, ամենաշատը՝ ինձ:

Ամենաշատը զզվում եմ իմ խղճից, դե իսկ կամքիս ուժը վաղուց հեռացել ու չգիտեմ որտեղ է թափառում:

Եվ դա ասում էր մի հիվադ մարդ, որին համարում են խելապակաս կամ…

Հետո միանգամից ոտքի ելավ, նորից ցույց տվեց վագոնում նստած մի քանի հոգու, հատկապես գլուխները կախած բայց ուշադիր լսողներին:

- Քե՛զ, քե՛զ, քե՛զ, - ձեռքով ցույց է տալիս կոկորդը:

Քաշեցի ձեռքից ու նորից նստեցրի կողքս:

- Հիմա կիջնենք, ես քեզ կհյուրասիրեմ սուրճով, երևի վաղուց չես խմել:

- Չէ, չեմ ուզում, ավելի լավ է տաք թեյ, քաղցր: Ես աշխատել եմ մանկական սրճարանում, երեխաներին էի զվարճացնում, բոլորին թվում էր թե գիժ եմ, ու հեռացրեցին աշխատանքից, ինչու, չհասկացա: Դու ինչով ես ատամներդ մաքրում, «կոլգեյթով»: Թեյ կհյուրասիրե՞ս…

Սրճարանում մեզ ընդունեցին ինչպես ընդունում են ստիպողաբար բնակավայրը լքածներին:

Երբ բերել էին իմ սուրճն ու նրա համար թեյը, ես հարցրեցի:

- Քաղցրավենիք ուզո՞ւմ ես:

Չլսե՞ց թե չլսելու տվեց:

- Անջատիր հեռախոսդ, այնպես էլ ցուցադրաբար դրել ես սեղանին: Ես քեզ կպատմեմ ամեն ինչ, միգուցե թեթևանա՞մ:

Աննկատ միացրեցի հեռախոսիս ձայնագրիչը և էկրանով շրջած դրեցի սեղանին:

« Ես չեմ հիշում թե ինչպես էի հայտնվել հիվանդանոցում, հետո իմացա, որ գտնվել եմ կոմայի մեջ: Բայց այդ վիճակում մի պահ լսեցի Նրա ձայնը, աղոթում էր, ես վախեցա աչքերս բացել, վախեցա, որ կարող եմ չլսել նրա խոսքերը, ես չէի ցանկանում նրան վիշտ պատճառել, բայց միաժամանակ այնքան ուշադիր էի լսում, որ կարողանամ հետո բառ առ բառ վերարտադրել: Ես կրկնում եմ նրա բառերը:

« … Աստվա՛ծ իմ, եթե ունես թեկուզ մեկ ազատ վայրկյան- լսիր ինձ: Ես չգիտեմ աղոթել, չեմ աղոթել երբեք, բայց ուզում եմ որ  լսես ինձ:

Աստվա՛ծ իմ, արա այնպես, որ նա միշտ ունենա պահապան: Նա ցերեկներն է իրեն զգում ուժեղ ու խելացի, կարող դիմակայելու ամեն չարի դեմ, իսկ հիմա ես նայում եմ նրան, նրա փակ աչքերին ու զգում եմ թե որքան անօգնական է նա:

Ես զգում եմ, որ նա արտաշնչում է, ու խնդրում եմ Քեզ, այնպես արա որ ամեն արտաշնչելուն հետևի նաև շունչ քաշելը:

Խնդրում եմ, այնպես արա որ ինչ որ մեկի նուրբ մատները շոյեն նրա մազերը, նա դա սիրում է, թեկուզ չլինի իմ ձեռքը, բայց լինի մի ձեռք որ օգնի նրան դիմակայելու…

Աստվա՛ծ իմ, ազատիր նրան տանջահար որոշումներից, որոշումներից, որ կարող են վնասել նրան…

Թող նա միշտ տեսնի լույս, որի տակ էլ կարողանա կողմնորոշվել:

Թող հիմա հանգստանա, բայց անպայման ուշքի գալու պայմանով:

Իմ աղոթքը նման չէ աղոթքի, բայց ներող եղիր, խնդրում եմ երբ նա արթնանա, թող տեսնի աշխարհը իր բոլոր գույներով, զգա սերը իր բոլոր ելևէջներով: Ոչինչ, թեկուզ իմ նկատմամբ չլինի:

Ես հիմա գոհ եմ քեզնից, Տե՛ր իմ, որ կարող եմ նստած շոյել նրա ձեռքը, հույսս դնելով Քո վրա…»:

Թեյը երևի սառել էր:

Սառել էր նաև իմ հայացքը, գամված մոխրամանի մեջ այրվող ծխախոտից բարձրացող ծխին:

- Ես ուշքի էի, լսում էի ամեն ինչ, բայց այդպես էլ չգիտեմ ինչու, չբացեցի աչքերս:

Աչքերս բացեցի միայն այն ժամանակ, երբ նրա հայրը ստիպողաբար, ձեռքից քաշելով դուրս էր հանում հիվանդասենյակից:

Լավ կլիներ երբեք չբացեի աչքերս, քանի որ հենց այդ պահին իմ աչքերը հանդիպեցին նրա հոր կատաղած աչքերին:

Հետո շատ ման եկա նրան, բայց հասկացա, որ հայրը նրան երկրից դուրս է ուղարկել:

Մի պահ կանգնեց, շուռ եկավ դեպի նրա պատմությունը լսող, աչքները թաց քիչ հեռու հավաքված մատուցողուհիների կողմը:

- Քե՛զ, քե՛զ, քե՛զ, - ձեռքով ցույց տվեց կոկորդն ու ծիծաղելով հեռացավ:

Ժամանակը կուլ տված ոզնի է, ծակում է ամբողջ մարմինդ ներսից:

Ժամանակը մի ռումբ էր, որ նա նետեց սեղանին ու պայթյունի հազարավոր բեկորներ օդում բղավում էին…

« Բավական է ընդամենը մեկ րոպե - նկատելու համար:

Ընդամենը մեկ ժամ` գնահատելու համար:

Մեկ օր` սիրահարվելու համար, իսկ հետո մի ամբողջ հավերժություն  մոռանալու համար…:

* * * օր ութերորդ

Դժվար է տղամարդու գործը:

Միայնակ տղամարդու գործը:

Առավոտյան վերկաց, երբ ոչ ոք չի բղավում «Ուշանում ես, արագացրու:»

Սափրվել, երբ միևնույն է անտրամադիր ես:

Սուրճ պատրաստել, երբ նախորդ օրը մոռացել ես շաքարավազ գնել:

Հիշել, որ անպայման պետք է լվանալ երեկվա թողած ամաններն ու բաժակները:

Հավաքել անկողինը:

Լվացք, արդուկ:

Դժվար է…

Օճառափրփուրը դեմքիս էր, երբ լսվեց դռան զանգը:

Կանգնած է մի հարկ ներքև ապրող հարևանս:

- Բարի լույս, հարևան ջան, ինչ լավ է, որ չես գնացել դեռ:

- Բարի լույս,- ոչ ես գիտեմ նրա անունը ոչ էլ նա իմ:

- Փող ենք հավաքում, Արմենի հայրն է մահացել, ով ինչքան կարող է…

- Արմենն ո՞վ է, հարևան ջան:

- Քո վերևի հարևանը, այ մարդ դու անտեղյա՞կ ես:

- Բայց իմ վերևում տարիքով մարդ չի ապրում, կամ էլ երևի անկողնային է եղել:

- Չէ, այստեղ չէր ապրում, այլ հողամասում, ամառանոցում, բայց այստեղից են թաղելու:

- Ինչքա՞ն եք հավաքում:

- Ով ինչքան կարող է, պետք է պատվով հարգանքով…մեր հարևանների պատիվն է չէ՞:

Մեկնում եմ հինգ հազարանոցը:

- Սա բավակա՞ն է:

Գրպանից հանեց մի ճմրթված թուղթ, ուզում է գրել ու նայում է դեմքիս:

- Ռուբիկ, բայց կարող ես չգրել, ի՞նչի համար, ես անվերադարձ եմ տալիս:

- Կարգ է հարևան ջան, լավ, ապրե՛ս, կես ժամ հետո հավաքվում ենք նրանց դռան մոտ:

Աստիճանավանդակում հարևաններն են, երևի բոլորը:

- Ավո՞, դու կարծեմ «Ստանդարտների վարչությունում» ես աշխատել, մահախոսականը դու կասես գերեզմաններում, կիմանաս կենսագրությունը ու մեր անունից…

- Հասկացա, կանեմ, էնպես խոսեմ որ, Սերոբ ջան:

- Հա չմոռանաք, բակն ավլել տալ, մի երկու հազար որ տանք, կմաքրեն:

- Պետք է ճշտել, որտե՞ղ են հերձելու, մի երկու հոգի ուղարկենք էնտեղ:

- Դա ի՞նչի համար է:

- Ո՞նց թե,- զարմացավ Սերոբը,- կարգին պետք է հերձել, մեր պատիվն է, ամենալավ հերձում են Շտաօգնության հերձարանում՝ Ռուզանի մոտ, Արմենին պետք է ասենք, երիտասարդ է կարող է չիմանա:

- Ես, ես ի՞նչ անեմ, - դիմում է մի չափից ավելի նիհար մարդ, երևի էլի հարևանններից է:

- Դու էլ հոգեհացի ժամանակ կենացները կասես, ամեն ինչ հերթով, կարգ ու կանոնով, ես քեզ կտամ գրած հերթականությունը, ինձ մոտ ստանդարտ կա գրված:

- Դու, - դիմում է ինձ,- կկազմակերպես պսակների տանելը մինչև փողոց, կհաշվես որ գերեզմաններում հանկարծ չպակասի, կնստես այդ մեքենան, քո գործը հեշտ կլինի:

- Սերոբ ջան, մի բան էլ ես ասե՞մ,- հարևաններից մեկն է ու թևատակին մի քրքրված թղթապանակ է:

- Ասա, ասա, մի րոպե, բոլորս լսում ենք մեկ մարդու նման:

- Էս ինչո՞ւ է փակ Արմենենց դուռը, պետք է բաց լինի, կարգն է այդպես:

- Երևի բոլորով այնտեղ են, ի՞նչ իմանամ:

… Աստիճաններով բարձրանում էր Արմենի  մայրը, ցանցատոպրակներով:

- Արևհատ ջան, ցավակցում ենք,- հարևաններով գնացին ընդառաջ:

- Շնորհակալ եմ, այս ի՞նչպես եք իմացել, ես ընդամենը մի կես ժամ առաջ եմ ասել խանութում:

- Բա որ օրվա հարևաններն ենք, Արևհատ ջան, բա Արմենն ո՞ւր է:

- Ի՞նչպես թե, գնաց գյուղ, հորեղբոր թաղմանը…

Զարմացած հայացքների տակ Արմենենց դուռը փակվեց տիկին Արևհատի ետևից:

Դժվար է տղամարդու գործը:

- Սերոբ, այս ո՞նց եղավ:

- Ի՞նչ է եղել, որ, ուրեմն հավաքած փողով մուտքն ենք վերանորոգելու:

- Դու Ստանդարտների վարչությունում ես չէ՞ աշխատել, կգնես գաջն ու ցեմենտն:

- Դու,- դիմում է նիհար հարևանին, -ավազն ու գործիքները:

- Մի բան ասե՞մ, - թևատակի թղթապանակը փոխելով մյուս թևի տակ ասաց մյուսը,- էդ պարկերը որտե՞ղ ենք դնելու, կգողանան:

- Ռուբի՛կ, - դիմում է ինձ Սերոբը, - դու գիշերը մինչև ժամը մեկը կմնաս հերթապահ, քեզ կփոխի առաջին հարկի մեկսենյականոցի Հրաչը…

Դժվար է տղամարդու գործը, իմանալ որտեղ են լավ հերձում, կազմակերպել հոգեհացի կենացները, հերթապահել շքամուտքում հաշվել որ հանկարծ պսակները չգողանան…

Դժվար է տղամարդու գործը: