Սիրո գործարար ծրագիրը

Մաս 1 

 * * *

Ճանապարհը նեղ էր, փոշոտ:

Ասֆալտի մասին այստեղ երևի գաղափար չունեն:

՛՛Միթե խառնել եմ ճանապարհը, բայց շատ հստակ հիշում եմ՝ խաչմերուկից աջ, հետո ուղիղ մինչև վերջ ու ձախով…՛՛

Հեռվից երևաց բարձր ցանկապատված մի կառույց:

Կանաչ գույնի, կաղնե փայտից ամուր դարպասներ են:

Ծուռումուռ տառերով մի ցուցանակ է կախված դարպասին, վրան գրված ՛՛Դրախտ՛՛:

Սկսեց բռունցքներով հարվածել դարպասին:

Սոված, հոգնած, ծարավ, այնքան էլ չէին ստացվում թակոցները:

Երկար ժամանակ պատասխան չկար:

Նստեց գետնին, դարպասին հենված:

Արևն իր բռունցքներով անխնա հարվածում էր գլխին:

Գլուխը ծանրացավ ու կախվեց ուսի վրա:

Աչքերը փակվեցին:

…Արթնացավ, զգալով որ ինչ որ մեկը ցնցում է ուսը:

Աչքերի առաջ մի անատամ ծերունի էր:

Չնայած լավ հագնվելուն զգացվում էր գավառական ոճը:

Քթից սահող հեղուկը կախվել էր բեղերին ու չէր կարողանում սահել:

- Ծխելիք ունե՞ս հորեղբայր,- մի բան ասելու համար հարցրեց:

Առանց խոսքի ծերունին գրպանից հանեց հին ամսագրի ծալած մի թուղթ, կտրեց ձեռքերով:

Մյուս գրպանից հանեց մի բուռ թութուն, մոտեցրեց կեղտոտ քթին, հոտ քաշեց:

Թքով թրջեց ամսագրի թուղթը, փաթաթեց թութունն ու մեկնեց տղային:

- Չէ՛, չե՛մ ուզում, փոշմանեցի, սա՞ է ՛՛Դրախտը՛՛:

- Հա՛, մատաղ, սա՛ է, ներսում ծխել չի կարելի, այստե՛ղ ծխիր:

Մուգ կարմրագույն լնդերը ցույց տալով ժպտաց:

- Չե՛մ ուզում, Անժելային կկանչե՞ս, ներսից:

Ծերունին լուռ դեպի իրեն քաշեց ծանր դարպասի դուռը:

Ճռնչալով դուռը տեղի տվեց:

* * *

Լսվեց բացվող դռան ճռռոցի ու համարյա անլսելի քայլերի ձայն:

- Դու դեռ բարկացա՞ծ ես:

- Այո՛, - առանց նրա կողմը նայելու պատասխանեց:

- Բայց ինչո՞ւ, դա իմ աշխատանքն է, եթե ինձ չզանգեն, տղամարդ կամ կին, ինչպե՞ս եմ հավաքելու պատվիրատուներ:

Դու լավ գիտես, որ իմ ամեն մի գրված ՛՛Գործարար ծրագիր՛՛ դա մեր եկամուտն է:

Ինքդ չես աշխատում…

- Երեկ համակարգչիդ մեջ տեսա հաղորդագրություն, ինչ որ Վիգեն քեզ խնդրել է գրել ՛՛Սիրո գործարար ծրագիր՛՛, ինձ հիմարի տեղ ես դրե՞լ:

- Դա՛ կատակ է, հասկացի՛ր, գործնակա՛ն…

- Ոչինչ չեմ ուզում լսել, ես ատո՛ւմ եմ քեզ, հասկանո՞ւմ ես, ատո՛ւմ:

Ե՞րբ ես ինձ հանգիստ թողնելու:

* * *

Ատում էր ամեն ինչի համար, այն ցավի համար, որ նա միշտ իրեն բարությամբ էր պատասխանում:

Այն բանի համար, որ նա շատ գեղեցիկ էր ու միշտ ուշադրության կենտրոնում:

Այն բանի համար, որ նրան բացի իրենից էլ ոչ ոք պետք չէր:

Ատում էր, որ ոչ մի անգամ իրեն առիթ չէր տվել ատելու, խանդելու:

Ատում էր այն բանի համար, որ նա իր բազմաթիվ երկրպագուների միջից ընտրել է իրեն՝ ոչնչով աչքի չընկնող ու ձախողակ անձնավորությանը:

Ատում էր, որ ժամանակին ընկավ ընտանեկան հունի մեջ, հասկացավ կյանքի գեղեցիկ լինելը… որ կարողացավ սովորել սիրել:

Իսկ հիմա ատում է:

Ինչի՞ համար:

Չէր կարող պատասխանել, բայց հաստատ ատում էր, գուցե այն բանի համար, որ նա կարողանում էր կատարել իր ամենատարօրինակ ցանկությունները՝ փոխարենը ոչինչ չպահանջելով:

Կյանքը դարձել էր համաչափ, հանգիստ ու տխուր:

Իրեն պետք են կրքեր, հուզմունքներ, վեճեր, հաշտություններ, զգացողություններ, որ իրեն զգար ոչ թե վանդակի մեջ վազող սկյուռի կարգավիճակում, այլ՝ կենդանի մարդու՝ լեցուն կյանքին հատուկ բոլոր դժվարություններով…

Հասկանում էր, որ երջանիկ է, հասկանում էր, որ գտել է այն, ինչ ուրիշները դեռ փնտրում են:

Երջանկությունը կանգնած էր իր կողքը, բայց դա այն երջանկությունն էր, որին նա ատում էր:

Ատում ամբողջ հոգով:

- Սուրճդ կսառչի, ի՞նչ ես կպել պատուհանին, առաջին անգամ եմ տեսնում, որ քեզ գրավում է անձրևը:

… Պատուհանից դուրս անձրև էր, որոտ:

Թափանցիկ կաթիլները ապակուն փարված սահում էին ցած:

Փողոցում մարդիկ էին վազում, փորձելով թաքնվել անձրևից:

Տարօրինակ օր էր, քանի որ նա փողոցում չտեսավ հովանոցով մարդկանց:

Իսկ ի՞նքը…

Ինքը միշտ գտնվել է կյանքի հովանոցի տակ ու երբեք չի մտածել ինչպե՞ս և ո՞ւմից թաքնվի:

Այդպես տխուր է, տխուր ու ատելի կյանք:

Նրան չէր երևում որ ինքը լալիս է:

Տղամարդ և լա՞ց:

Չգիտեր ի՞նչ կա արդյոք արցունքների մեջ, զղջո՞ւմ, ցա՞վ, հպարտության ոտնահարո՞ւմ, խա՞նդ…

Կարծես արցունքների միջոցով նրանից դուրս էր գալիս ատելությունը, որ նա տածում էր դեպի իր անկողնում պառկած այս հրաշալի, վստահելի կնոջը:

Հիմա էլ չէր հասկանում թե ինչպե՞ս կարելի է ատել մեկին որն իրեն սիրում է…

Բայց այդ համակարգչի թղթապանակների մեջ խնամքով թաքցրած նամա՞կը, այդ Վիգե՞նը,

Այդ ՛՛Սիրո ծրագի՞րը՛՛, ոչինչ չի կարողանում հասկանալ:

- Սուրճդ կսառչի, դե մի փքվիր, ա՛րի:

- Ինձ համա՞ր էլ կարող ես գրել ՛՛Սիրո գործարար ծրագիր՛՛: 

Մոտեցավ, պառկեց անկողնուն, կնոջ կողքը:

Փորձեց սկուտեղի վրայից վերցնել սուրճի բաժակը:

Կինը սկուտեղը մի կողմ դրեց ու իր նուրբ ձեռքերով գրկեց ուսերը:

Նրա ձեռքերի հպումից ամբողջ մարմնով մի դող անցավ:

Ատելության մասին նրա բոլոր մտքերը քանդվեցին խաղաքարտերից պատրաստված տան նման:

Տեսավ նրա թափանցիկ աչքերի մեջ երևացող սահման չունեցող ինչ որ մի զգացմունք:

Համբուրեց:

Շուրթերով գտավ նրա շուրթերն ու այնպես կպավ նրանց կարծես առաջին անգամ լիներ:

Մոռացավ քիչ առաջվա մտքերի մասին:

Ուզում էր այդպես մնալ երկար-երկար, իսկ մնացա՞ծը…

Այդ պահին մնացածը կարևոր չէր:

 Անժելան ազատվեց գիշերանոցից:

Իրեն պետք են կրքեր, հուզմունքներ, վեճեր, հաշտություններ, զգացողություններ…

Կյանքը լցվում էր ի՞ր, թե՞ նրա մեջ, չէր հասկանում, բայց համոզված էր որ ապրում է իր լավագույն պահերը:

Պահեր, որ իրենց համատեղ  կյանքում եղել են բազմաթիվ անգամ:

Գիշերն արթնացավ:

Անձրև դեռ շարունակում էր թակել պատուհանները:

Անկողնում պառկած նայում էր առաստաղին, լսում էր անձրևի ձայնն ու մտածում, թե ինչ թույլ արարած է ինքը:

Համ սիրում է, համ ատում նրան:

Ո՞րն է սրանցից ավելի ուժեղը:

Քնի մեջ Անժելան շարժվեց ու նորից հպվեց իրեն ինչպես կատվի ձագն է դաժան աշխարհից թաքստոց ման գալիս:

Հպվեց, ինչպես փոքրիկն է հպվում կողքը արթուն, աչքը վրան պահող մորը:

Քնաթաթախ ինչ որ բան ասած:

Ձեռքով շոյեց Անժելայի մազերն ու զգաց, որ մի կաթիլ է իր այտով  իջնում:

՛՛Ինչ հիմարն եմ ես, էլ ի՞նչ է ինձ պետք: Ինչպե՞ս կարող եմ նրան ատել, նա արժանի է ավելի մեծ սիրո քան ես եմ կարող նրան տալ: Ես արժանի չեմ նրան: Ինչո՞ւ՛՛:

Այդ ՛՛ինչու՛՛-ի հետ էլ քնեց:

Քնեց ժպիտը շուրթերին, որովհետև գիտեր որ վաղն ուրիշ է լինելու:

Վաղվանից կսիրի նրան՝ ինչպես ոչ ոք չի սիրել երբևէ:

Ինքն իրեն լրիվ կնվիրի նրան:

Որովհետև երջանիկ է և ուզում է անպայման կիսվել նրա հետ:

Որովհետև իրոք սիրում է, սիրում:

* * *

Ծերունին լուռ քաշեց իրեն ծանր դարպասի դուռը:

Ճռնչալով դուռը տեղի տվեց:

Մի պահ կորավ դռան ետևում, հետո երևաց միայն գլուխը:

Նորից բացվեց անատամ լեզուն:

- Դու ո՞ր Անժելին ես ուզում, Թովմասյա՞ն թե՞ …

- Հա՛, հա՛, Թովմասյան, կանչի՛ր, ասա քեզ սպասող կա, ասա, պատվիրատու է, ուզում է Ծրագիր պատվիրել, գործարար, ինքը կհասկանա:

Երկար սպասեց:

Ամպերն արդեն չանգռում էին արևի երեսը ստիպելով հեռանալ երբ երևաց կարծես արդեն ծանոթ ծերունին:

- Անժելը զբաղված է, ասաց նոր ՛՛Սիրո գործարար ծրագիր՛՛ է գրում:

Գնա տղա ջան: Հետո կգաս, երբ ազատվի:

Ի՞նչ գործ ունես, բալա՛մ, քո ատամի բանը չէ…

* * *

…Անժելան արթնացավ:

Ձեռքերը ետ քաշեց նրանից:

Վերմակը սահել ընկել էր գետնին:

Նայեց նրան ոտքից գլուխ, գնահատողի տխուր հայացքով:

Նրա քնի մեջ ժպտացող դեմքը սարսափ առաջացրեց:

՛՛Ինչպե՞ս եմ կարողացել սիրել նրան, չե՛մ հասկանում:

Ինչպե՞ս…՛՛

Մաս 2

Սեփական քայլերի հեռացող ձայնը

Ճանապարհը նեղ է, փոշոտ:

Ասֆալտի մասին այստեղ երևի գաղափար չունեն:

Հեռվից երևում է բարձր ցանկապատված մի կառույց:

Կանաչ գույնի, կաղնե փայտից ամուր դարպասներ են:

Ծուռումուռ տառերով մի ցուցանակ է կախված դարպասին, վրան գրված <<Դրախտ>>:

Գետնին նստած, դարպասին հենված մարդը քնած է:

Ճանապարհը լուսավորված է վառ սպիտակ գույնով:

Մի կին է հեռանում ճանապարհով ու քանի գնում այնքան փոքրանում ու չի երևում:

Թևի տակ վատ սեղմված թղթապանակից թափված թղթերն անկանոն ընկած են ճանապարհի վրա:

Թղթերից մեկի վրա երևում է հաստ տառատեսակով գրված <<Սիրո գործարար ծրագիր>> վերնագիրը:

Ժամանակ առ ժամանակ կինը կանգնում ու կարծես ինչ որ բան է փորձում լսել:

Կարծես փորձում է լսել սեփական քայլերի հեռացող ձայնը…

- Վե՛րջ: Ավարտեցինք այս հատվածը:

Բոլորն ազատ են: Շնորհավորում եմ, ժամանակից երեք օր շուտ ավարտեցինք:

Կհանդիպենք մեկ շաբաթից, Գառնիում:

- Անժելա մոտ արի, այ այս հատվածը <<Ինչպե՞ս եմ կարողացել սիրել նրան, չե՛մ հասկանում:

Ինչպե՞ս…>> հնչյունային ռեժիսորի մոտ մեկ անգամ էլ ձայնագրվիր ու նոր կարող ես գնալ:

Հարցեր կա՞ն:

- Սմբատի՛չ, ինչ լավ եղավ, այսօր ամուսնուս ծննդյան օրն է, կհասցնեմ, արդեն մեկ շաբաթ է առանց տաք ճաշ է մնացել: Չի սպասում այսօր, իսկ եթե հետո ձայնագրե՞նք, խնդրում եմ:

- Քո պրոբլեմներն իմը լինեին, ազատ ես Անժելա, իմ մեքենան քաղաք է գնում, բոլորիդ կտանի:

Բնակարանի դռան մոտ չգիտես ինչու հիշեց սեփական սցենարի կանաչ դարպասները:

Ներս մտավ անաղմուկ:

Բնակարանում վառվող մոմերի հոտ էր:

Սեղանին պատրաստ ընթրիքն էր ու երեք վառած մոմեր:

<<Վահրամը տանը չէ, մոմերն ինչո՞ւ են վառած>>:

Լույսը չվառեց, տեսանելի էր ամեն ինչ:

Ականջին հասան թափվող ջրի կաթիլների ձայնը:

<<Տանն է>>:

Ուրախացավ ու վազեց լողասենյակի կողմը:

Մինչև հասնելը լողասենյակի դռանը հանեց կոշիկներն ու դեն նետեց վրայի շրջազգեստը:

- Վահրամ, բա՛ց արա, ե՛ս եմ, գալի՛ս եմ քեզ մոտ:

Ջրի ձայնը կտրվեց, բայց պատասխան չեղավ:

- Վահրա՛մ:

Լողասենյակի կիսաբացված դռնից դուրս ժայթքած լույսի շողը ապտակի նման իջավ դեմքին:

Կիսաթաց մազերով, կիսահագնված դուրս եկավ ընկերուհին՝ Ալլան:

- Վահրամն իջավ խանութ, հիմա կգա, դու  ինչո՞ւ ժամանակից շուտ եկար: Հիստերիա չսարքես… ես հիմա կհեռանամ:

Կարծես մի ահռելի բեռան տակ լիներ ու դրանից շնչահեղձ էր լինում:

Հասկացավ, որ այդ բեռը վաղուց է կրում:

Հասկացավ, որ չի մաքառել դրանից ազատվելու համար՝ անտեղյակ կամ ավելի ճիշտ մաքուր լինելու պատճառով:

- Դու էլ հրեշտա՛կ չես, սցենարիստից դարձել ես դերասանուհի ու նկարահանվում ես սրա նրա ծոցը մտած…

Հիմա գիտակցությունից դուրս նա զգում էր մի այնպիսի սպիտակից սևի վերափոխված աշխարհ, ուր մտել էր քիչ առաջ:

… Անօգնական փլվեց հատակին:

Երկրագունդը չէր պտտվում:

Ալլայի ետևից չփակված, դռնից ներս թափանցած քամու ձեռքերի մեջ, քամելիոն սերը գույնը փոխել էր, դարձել սև ու բոսոր  գույների խառնուրդ ու չարություն էր անում սենյակում:

Բնակարան մտնելուց առաջ ունեցած հուզառատ խինդը միանգամից էր լքել, հեռացել:

Սիրո խոժոռ դեմքն ու դավաճան շուրթերը փչել, հանգցրել էին սեղանի վրայի վառվող մոմերը:

Գլխում դեպի անդունդ սլացող տրամվայի աղեկտուր զանգ-ազդանշանն էր:

Կանգնած էր երկրագունդը, հանգիստ, անշարժ:

Պայուսակից վաղուց լսվում էր հեռախոսի զանգը:

Առանց տեղից վեր կենալու ձգվեց, մոտ քաշեց պայուսակը:

- Ասա՛ Սմբատիչ, ի՞նչ է եղել:

- Ձայնդ մահացե՞լ է, չխանգարեցի՞ ձեզ – լսվեց ծիծաղի բաս ձայնը:

- Չէ, ասա՛:

- Անժելա, միգուցե համոզե՞մ փոխես <<Սիրո գործարար ծրագիր>> վերնագիրը <<Սեփական քայլերի հեռացող ձայն>> – ով:

- Արա ինչ ուզում ես, թքա՛ծ:

* * *

Հեռվից երևում է բարձր ցանկապատված մի կառույց:

Կանաչ գույնի, կաղնե փայտից ամուր դարպասներ են:

Ծուռումուռ տառերով մի ցուցանակ է կախված դարպասին, վրան գրված ՛՛Դրախտ՛՛:

Դարպասներից ներս արևոտ օր է, փոքրիկ խոտածածկ բակ, բազմաթիվ խատուտիկներ ու յասամանի թփեր:

Փոքրիկ մի տնակի մոտ, ցածր աթոռի վրա նստած է մի երիտասարդ կին ու տխուր ժպտում է ինքն իրեն:

 Քիչ հեռու մեծ կրծքերով մի կին, կնոջը ոչ հատուկ հուժկու բազուկներով քամում է լվացքը խոտերի վրա և կախում բակում կապված, բազմաթիվ տեղերից պոկված ու կապկպած պարանին…սավան, տղամարդու գուլպաներ, հետո նորից երկու սավան, բարձի երեսներ…

Լվացքից ջրի կաթիլները թափվում են խատուտիկների վրա:

Խատուտիկի տերփուկները սփռվում են բակով մեկ:

Մի հսկա դեղին կատու յասամանի թփերի մոտ խաղում է ժանգոտ մետաղալարի կծիկի հետ:

Աթոռին նստած կնոջ դեմքը հանկարծ վախի սարսափից դառնում է մանուշակագույն:

Աչքերը մեծանում են:

Ձեռքերով փակում է դեմքն ու բղավում…

Աչքերի առջև գեր կնոջ դեմքն է ու գլխի վրա դանդաղ աճող կոտոշները:

Բացում է բերանը ու ցույց տալիս իր դեղին մեծ ժանիքներն ու ծիծաղում:

Լվացքի փոխարեն պարանից կախված են մորթված կատուների գլուխներ, որոնցից արյուն է կաթում կանաչ խոտերին:

Բղավում է կինը ու տեղից  բարձրանալով, վերցնում է փոքրիկ աթոռն ու հարվածում քիչ առաջ լվացք փռող կնոջ գլխին…

… Վազելով մոտենում են երկնագույն շորերով մարդիկ, ծալում են կնոջ ձեռքերը մեջքին ու քարշ տալով խատուտիկների վրայով տանում:

Կինը լացի միջից բղավում էր.

- Ինչո՞ւ ինձ մենակ թողեցիր, ինչո՞ւ…հինգ տարի քեզ պահել մեծացրել եմ, դու իմ հինգ տարեկան տղան ես ու հիմա լքեցի՞ր ինձ…

Դրախտից դուրս եկող ճանապարհով մի կին էր հեռանում:

Ժամանակ առ ժամանակ կինը կանգնում ու կարծես ինչ որ բան էր փորձում լսել:

Կարծես փորձում էր լսել հեռացող սեփական քայլերի ձայնը…

* * *

- Ծանր դեպք է, երեխա չի ունեցել, բայց խոսում է իր հինգ տարեկան երեխայի հետ:

- Պրոֆեսո՛ր, դա նրա ամուսինն է, ապրել են հինգ տարի:

- Իսկ ինչո՞ւ եք տեղավորել իմ ընդունարանում: Ընդունարանի պատուհաններին երկաթացանց չկա, միգուցե՞ ներս մտնենք, ներարկենք…

- Չի օգնում, փորձել ենք, նա նման չէ հիվանդի, չնայած կապված է, բայց զպաշապիկն էլ չենք հանել:

- Ինչի՞ց է սկսվել, միգուցե պատճառը գտնե՞նք:

- Սկսվել է նկարահանման ժամանակ անսպասելի, ռեժիսորն ասաց: Սա մի յուրահատուկ դեպք է, ոչ ոք ոչինչ չի հասկանում:

Ներսից լսվում էր պարզ ու հստակ հաճելի մի ձայն.

- Վահրա՛մ ջան, հիշո՞ւմ ես ինչպես էի քեզ կերակրում կրծքով, ինչպե՞ս էի քեզ, քո սիրած կարմիր մրգահյութը թափանցիկ շշի մեջ խմեցնում:

Հիշո՞ւմ ես, երբ մի օր անտանելի դողացնում էիր, ես մի ամբողջ գիշեր քեզ իմ մարմնով տաքացնում էի…

Սիրելիս, մի՞թե սերը միայն գիշերային է լինում, ինչպես դու էիր ասում…

Ոչ, իմ սերը միշտ աղաղակել է նաև ցերեկները ու ես դրանից ինձ լավ եմ զգացել:

Հիմա դու ինձ լքե՞լ ես, ոչ, գնացել ես ուղղակի, ես անպայման կգամ քեզ մոտ, անպայման կգտնեմ…միայն թե այն ձեռքերը, որոնք քեզ միշտ ջերմությամբ եմ գրկել, հիմա կապված են, չեմ հասկանում, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ…

- Ինչո՞ւ լռեց, մտնենք նե՞րս, պրոֆեսո՛ր:

- Սպասի՛ր, միգուցե հոգնեց, քնել է, դե եթե կապված է թող հանգստանա: Հետո կմոտենանք:

Պատահականորեն բացահայտված սիրո դաժան դեմքի ներկայությամբ, վիրավորանքի մատները դարձել էին հանգույց ու դանդաղորեն սեղմում էին կոկորդը:

Մի վերջին գերմարդկային ճիգ ու ոտքի կանգնած կինը վազեց  այնտեղ, որտեղ երկինքն ու երկիրը միանում են հստակ մի գծով և որտեղ նրան սպասում էր ինչ որ մի բան… մի բան, որի պահանջը նա միշտ զգացել էր…

Վազեց, հասավ պատուհանին, գլխով հարվածեց ու բացեց փեղկերը….

* * *

Սիրո անդեմ տիեզերքը լցված խատուտիկների տերեփուկներով մեկնվել էր զսպաշապիկի մեջ փաթաթված, սառն ասֆալտին փռված անկենդան կնոջ գլխավերևում…

Ս.Ումառ