Առանց սխալվելու իրավունքի

* * *

- Մամ,գնում եմ,- դռան մոտից բղավեց ու ներս մտավ:

- Բայց տարեկետում ունեիր  չէ՞,հայրդ էլ փող չուղարկեց:

- Մամ,ամեն ինչ լավ կլինի,ես սերժանտ եմ լինելու,հեշտ կանցնի,մի մտածիր:

- Ամեն ինչ այդ փչացածից սկսվեց,քի՞չ աղջիկ կա Արման ջան, ինչու՞ սխալվեցիր…

- Լավ էլի մամ ջան,ճակատագիր է,դե ուրիշին ընտրեց,ես ի՞նչ անեմ:Բոլորն էլ ունեն սխալվելու իրավունք:

- Ե՞րբ ես գնում,- կոտրված էր ձայնը:

- Տասնութին,ամեն ինչ լավ կլինի:

- Երկու օրի՞ց…

* * *

- Փարիշա,ոչխարը գոմն արա,ինչ ես շշմել կանգնել,հիմա էլ եղբայրդ չկա,դու ես ամեն ինչ անելու:

Պատերազմ կոչված մահվան վկայականը գրանցվել էր նաև Հայ-Ադրբեջանական սահմանի  այս քրդական գյուղում:

Բեհմենիքենդից միայն երկուսը չկային,Փարիշայի հայրը` Դինդարը և եղբայրը` Ազոն:

Հոր մահվան բոթը ստացել էին երեք ամիս առաջ` մահացել էր հայերի դիպուկահարի գնդակից,իսկ եղբոր մասին լուր չկար:

- Օ, հո~ հո~, օ հո~ հո~,- լուռ,հնազանդ ոչխարները մեկիկ մեկիկ մտնում էին փարախը:

Փարիշայի ձայնը արձագանքվում էր մոտակա լեռներից ու մոտենում աղջկան եղբոր ձայնով: 

Օ, հո~ հո~, օ հո~ հո~….

Վերջին ոչխարը դեռ չէր մտել փարախ,երբ նկատեց հեռվից փոշու ամպ բարձրացնելով մոտեցող մի զինվորական մեքենա:

Մեքենայից իջան երկու ադրբեջանցի սպաներ,փայլուն ,շողշողացող կոճակներով համազգեստներով:

- Ազոյենց տու՞նն  է,- ադրբեջաներեն հարցրեց նրանցից մեկը:

- Հա,-չգիտես ինչու հայերեն պատասխանեց Փարիշան:

Երևաց մայրը:

- Աչքերս քոռանան,բա՞ն է պատահել տղայիս:

- Դու Ազոյի մերն ես,այ լիրբ,Բեյզա՞ն ես-հարցրեց մյուսը:

Հետո,արդեն տանը պատմեցին, որ Ազոն ինքնաձիգը անզգույշ օգտագործելուց վիրավորել է մի ազեր զինվորի ու հիմա ռազմական ոստիկանությունում է, երկու հազար դոլլար փող է հարկավոր ազատելու համար:

Ոչ Փարիշան, ոչ էլ մայրը այդքան փող երբեք չէի ունեցել:

- Ախչի,դու խի՞ հայերեն պատասխանեցիր,գիտե՞ս գյավուրների լեզուն:

- Գիտեմ,մեզ մոտ քրդական դպրոց չկա,ես հայկական եմ գնացել,մինչև  յոթ դասարան:

- Լավ է,խոսելու բան կա…պտի չսխալվես,հասկացա՞ր:

* * *

Պատերազմական գործողությունների  այդ տեղամասը  մեծ նշանակություն ուներ:

Հիսուն երկու հոգի էին:

Պահում էին Սպայակույտի թիկունքը միաժամանակ  և Իրանի և Ադրբեջանի կողմից ու պատահական չէր որ հրամանատարի մականունը զինվորների մոտ “Մառոզ”  էր,իր խստության համար:

Հինգ կիլոմետր շառավղով բնակչություն չկար,եղեգնուտներ էին ու անտեր գերեզմաններ:

Ամբողջ գիշեր հերթապահ զինվորները պտտվում էին տեղամասի շուրջը երեք կիլոմետր շրջանագծով,  չորս հոգով,երկու  զույգով իրար հակառակ ուղղությամբ,մինչև առավոտյան ժամը չորսը:Հետո նրանց փոխում էին մյուսները:

Սխալվելու իրավունք չկար:

Գինը չափազանց մեծ էր` հիսուներկու կյանք:

Օրն այստեղ սկսվում և ավարտվում էր ոչ սովորական`ժամը 20.00 –ին: 

- Շարվիր:

Այստեղ շարվելը ուղիղ գծով չէ,այլ ծառերի տակ,քողարկված:

- Կիրակոսյան, այսօր գնում ես Վաչիկի հետ,ժամսլաքի ուղղությամբ,հակառակ ուղղությամբ գնում են Ասլանյանն ու  Գարիկը:

- Պարոն մայոր,այսօր Մարջանլիից սնունդ բերելու օրն է,Գարիկը Ձեզ հետ է գալու:

- Ասլանյան Աշոտի հետ կուղարկես նորեկներից մեկին արդեն երեք օր է այստեղ են:

- Արմանին ուղարկե՞մ:

- Հատուկ կզգուշացնես,որ սխալվել չկա:

* * *

Գիշերով ամայի տարածքով շրջելը դա նման է գաղտագողի դժոխքի միջով քայլելուն,ականջներդ սրած,աչքերդ չորս արած ու ամբողջ մարմինդ ձգված ու պատրաստ ցատկելու կամ հետ,դեպի յուրայիններ – ու հաստատ մեջքիդ գնդակ կստանաս,կամ առաջ - դեպի առյուծի բացված երախը…

Առաջին օրը ամենածանր օրն է նորեկների համար,չնայած վախից ու լարումից, կարող են տեսնել այն, ինչ  հին ծառայողը կարող է և չնկատել:

<Լավ է ցույց չտամ, որ վախենում եմ,միգուցե սուլեմ ինչ որ եղանակ>-Արմանը չգիտեր ինչպես քողարկեր վախը:

- Հո հիմար չե՞ս, ի՞նչ ես սուլում,գիտե՞ս քանի կիլոմետրից է լսվում:

- Դե լավ,Աշ,ինչ լարվել,չե՞ս զգում որ մարդ չկա:

Անցնում էին գերեզմանների մոտով:Լուսինը պարզ լուսավորում էր - սարսափելի էր:

Հանկարծ Արմանը ստվեր նկատեց գերեզմանաքարերից մեկի մոտ,քաշեց Աշոտի թևն ու ցույց տվեց դեպի գերեզմանի խորքը:

- Կարող է ոզնի՞ էր,կամ մոլորված ոչխար,-շշնջաց Աշոտը:

- Մոտենա՞նք:

Պետք չէր ցույց տալ որ վախենում է,բայց իրոք որ սարսափելի էր Արմանի համար:

Մոտեցան:

Մի աղջիկ էր կքանստած քարի մոտ,գյուղացի մի աղջիկ:

Ինքնաձիգը ուղղած առաջինը մոտեցավ Աշոտը:

- Վեր կաց,այնպես որ ձեռքերդ երևան:

Արմանը շուրջն էր նայում:

Աղջիկը կանգնեց,մուգ, շատ մուգ գույնի աչքեր ուներ,սև մազեր խնամքով հավաքած ծործրակին:

Վայրի գեղեցիկ էր:

-Չսպանես,ես մամայիս գերեզմանին եմ եկել,- ցույց տվեց գերեզմանաքարը,-այսօր մահանալու տարին է,գիշերով եկա որ չհանդիպեմ ոչ մեկին:

Արցունքները թափվում էին:

- Ես հաճախ եմ լինում այստեղ: Բեհմենիքենդից եմ`Դինդարի աղջիկը:Հայրս էլ եղբայրս էլ զոհվել են…քանի~ անգամ եմ եկել,բայց դեռ ոչ ոք չէր նկատել ինձ:

Երբ երեքով մոտեցան ուղեկալին,հերթապահ զինվորը աշտարակից ցած իջավ,հեռվից տեսել էր որ երեք հոգի են մոտենում:

- Լրտես եք բռնե՞լ,-ծիծաղեց,- մեդալ եք ստանալու Աշոտ:

- Լավ քիչ խոսա ամեն դեպքում թող մնա,առավոտյան կթողնենք կգնա,համ էլ Մառոզը եկած կլինի,բեր կապյորկայի բանալին,թող գիշերն այնտեղ մնա,դուռը կփակենք,մեղք է թող քնի:

Աղջիկը հեծկլտում էր:

Արմանը բացեց պահեստի դուռը,դե պահեստում կարտոֆիլից ու կեղտոտ սպիտակեղենից բացի ոչինչ չկար:

Աշոտն աղջկան հրեց ներս:

- Ես վախում եմ մթությունից,խնդրում եմ…

- Լավ,Արման միացրու քողարկված լույսը,դեռ չորս ժամ կա լուսանալուն,գեներատորը կհերիքի:Դու էլ դռան մոտից չհեռանաս ես քեզ մի երկու ժամից կփոխեմ:Բանալին չկորցնես:

Լռությունը մեռած մարդու նման սուս էր ու տանջալից տխուր ձեռքերով փակում էր Արմանի աչքերը,շոյում քունքերը ու լուռ օրօր էր ասում ականջին:

… Բացեց դուռը,թույլ լույսի տակ տեսավ աղջկան,կեղտոտ սավանների վրա պառկած:

Մոտեցավ,պառկեց կողքը,աղջիկն իր սև ածուխ աչքերով նայում էր:

Հետո սկսեցին խոսել,պատմում էր աղջիկը,հետո Արմանը սկսեց պատմել,հետո էլ չգիտես ինչու սկսեցին միասին լաց լինել:

Արմանը չհասկացավ թե ինչպես ձեռքը ձգվեց ու շոյեց աղջկա կուրծքը,հետո սահեցրեց ձեռքը…աղջիկը մերկ հայտնվեց իր գրկում,համբուրեց վայրի մեղրի համ ունեցող շրթունքները,ձիգ ու բաղձալի կրծքերը,փորը…լսեց աղջկա շշնջոցը <Էլի եմ ուզում,էլի>…

Հասկացավ թե ինչ քաղցր բան է կյանքը,երբ սավառնում ես,սավառնում ու վայրեջքդ լինում է կնոջ գրկում,հետո էլի ես սավառնում…ու հաճույքով փակեց աչքերը:

Երբ արթնացավ չհասկացավ թե ինչքան է քնել,ձեռքը պարզեց դեպի…

Փարիշան չկար,պահեստի դուռն էլ բաց:

Վազեց արթնացրեց Աշոտին:

Չգիտեր թե ինչ է կատարվում,ամեն ինչ մշուշի մեջ էր:

- Հարցրեց զուգարանի տեղը,գնաց այն կողմ մի քսան րոպե առաջ,-ասաց աշտարակի վրայի զինվորը:

- Արման քաշվանք,շուտ արա մի երկու երեք ժամից Մառոզը կգա,կորանք:Ես վազեմ դեպի գետը դու դեպի գերեզմանների կողմը:Կհանդիպենք խաչմերուկում:

Լուսանում էր:

Գերեզմաններին չհասած լսեց ցածր խոսակցություն:

Կռացավ,զգույշ մոտեցավ,գլուխը գետնից բարձրացրեց ու տեսավ Փարիշային մի զինվորականի  հետ խոսելիս,մեջքով դեպի իրեն:Խոսում էին ադրբեջաներեն:

Արմանը բան չէր հասկանում,բայց սպասում էր:

- Դե ասա,քանի՞ հոգի են,փողը չես ստանա թե որ խաբես:

- Հիսուներկու հոգի են,ամեն չորս ժամը մեկ պակասում են ութ հոգով:

- Խաբու՞մ ես,տո պոռնիկ գիշերով ո՞նց իմացար:

- Պահեստում հարյուր չորս սավան էր,մեկը տակը գցելու մյուսը վրան,հիսուներկու բարձի երես,ինքդ հաշվիր:Դե տուր փողը,ես պետք է դեռ հասնեմ  ռազմական ոստիկանություն,դու խոսք ես տվել:

Սպան գրպանից հանեց փողի տրցակը,հետո ձեռքը գցեց ու աղջկա ուսի կողմից քաշեց պոկեց շորը:Աղջիկը ձեռքով ծածկեց բաց կուրծքը…

- Դու որ չտաս բա ես քեզ կտա՞մ,ծիծաղեց սպան ու ընկավ աղջկա վրա փորձելով բարձրացնել շրջազգեստը:

Ձեռքի փողերը թափվեցին գետնին:Աղջիկը դեռ դիմադրում էր, երբ վրա հասած Արմանը ինքնաձիգի կոթով հարվածեց սպայի գլխին ու ոտքով հրեց:

Սպան գլորվեց կողքի:Գոտուց ատրճանակն էր կախված ու զինվորական դանակը:

Աղջիկը վեր թռավ պառկած տեղից,փաթաթվեց տղային,արագ-արագ սկսեց համբուրել այտերը,վիզը,շրթունքները…տղայի ձեռքից ընկավ ինքնաձիգը:

Փարիշան արագ կռացավ,սպայի գոտկատեղից քաշեց դանակն ու բարձրանալիս խրեց տղայի սիրտը:

Փարիշան հավաքեց գետնին թափված փողերը.<Ազո ջան,ցավդ տանեմ,դու կգաս տուն>,հեռացավ առանց ետ նայելու:

* * *

Երբ հրամանատարը զինվորների հետ մտավ գերեզմանոց, միայն տեսավ արյան մեջ ընկած զինվորին:

Լուռ էին,

- Ո՞րն է այդ աղջկա մոր գերեզմանը, Ասլանյան:

- Սա էր,- մատով ցույց տվեց Աշոտը:

Գերեզմանին գրված էր <Ակմուխամեդով,Նուրմուխամեդ Աբդուլ Սադիկ օղլի>

- Քանի անգամ եմ ասել սխալվելու իրավունք Չկա, սա տղամարդու գերեզման է,-դառնացած ասաց հրամանատարը:

   * * *

Հաջորդ օրը նամակ եկավ Արմանին:

<Արման ջան, ցավդ տանեմ,տղաս,իմ միակ մխիթարանք,չպետք է գրեի բայց չեմ կարողանում հանգստանալ,երեկ հայրդ փող էր ուղարկել ու նամակ,որ փողը հասցնենք ինչ որ Գուրգենի քեզ բանակից ազատելու համար….

…Քեզ լավ նայիր,Արման ջան,հանկարծ չհիվանդանաս…

…Չէի ցանկանում գրել բայց պետք է որ իմանաս,հայրդ կապվել է մի ռուս կնոջ հետ,էլ չի վերադառնալու,հանկարծ չսխալվես ու գրես հորդ,դու իմ միակ հույսը մնացիր…

Աստված իմ,ե՞րբ ես գալու տուն…

Համբուրում եմ տղաս,չտխրես, կապրենք,ի՞նչ է եղել որ…>