Մի սպանիր

 Ուղեկալի միակ նշանավոր բանը կապի մեքենան է`մյուս ուղեկալներն ու Երևանը կապող միակ օղակը:
Թվով տասներկուերորդն է`մնացած դեռ ԽՍՀՄ բանակից:
Այդպես էլ կոչում են` 12-րդ ուղեկալ:
Ուղեկալներն իրարից հեռու են 25-30 կմ-ով:
Մոտ կես կիլոմետր այնկողմ  Ադրբեջանական գյուղ է` Շյուքյուրբեյլին:
Դատարկ:
Կապի մեքենային վազելով մոտեցավ ուղեկալի միակ ենթասպան:
- Շո´ւտ արա, կապվի´ր Երևան:
- Ժամը չի, համ էլ ի՞նչ է եղել:
- Մի աղջիկ են բերել զինվորները: Օձն է կծել: Որտեղի՞ց է հայտվել, ոչ ոք չգիտի:
- Երևանն ի՞նչ անի,- զարմանում է կապի սպան:
- Չես հասկանո՞ւմ, զինվորական համազգեստով է, ռուս: Բա, որ մեռա՞վ:
- Կենտրո´ն` <Բրիգ21-ին>: Կենտրո´ն` <Բրիգ21>-ին: Կենտրո´ն`..:
- <Բրիգ21> , Կենտրոնն եմ: Խախտում ես եթերում դադարի ռեժիմը, եթե շտապ բան է, անցիր 3-րդ կապուղի:

* * *
Զիվորները հետաքրքրությամբ նայում էին աղջկան:
Կապույտ, ջինջ աչքեր ուներ, մինչև ուսերը հասնող արևագույն մազեր, մաշկը` սպիտակ, ինչը վկայում էր, որ այս կողմերում նորեկ է:
Վազելով մոտեցավ կապավորը:
- Պարո´ն կապիտան, Երևանը հայտնեց, որ եթե մինչև վաղը`  ժամը` 20.00 նրա հետևից չգան, հանձնենք 8-րդ ուղեկալ:
Օձի կծածի համար էլ ասացին` հակաթույն չկա, մի բան արեք, դժվար թե թունավոր լինի:
- Զինվո´ր, Թալինցի Կարոյի´ն կանչիր:
- Ուղեկալի հերթապահ շրջիկ խմբում է` խրամատների մոտ:
- Սպարտա´կ,- կապիտանը դիմեց ենթասպային,- ի՞նչ ես աչքերդ չռել: Կնիկ չե՞ս տեսել: Արագացրո´ւ հերթափոխը, Կարոյին բե´ր ուղեկալ:

Թալինցի Կարոն օձ ուտող էր, մի բան կիմանար:
Աղջիկը թուլացած հենվել էր նստարանին:
Կարոն մոտեցավ աղջկան:
Ցուցամատը ծալեց, երկու անգամ քսեց քթարմատին: Սովորություն էր:
Փորձեց վեր քաշել տաբատի փողքը, սակայն աղջիկը ոտքը ետ քաշեց:
-Տղե´րք, ռուսերեն շալվար ոնցա՞, ո՞նց ասեմ շալվարդ բարձրացրո´ւ :
Ծիծաղեցին: Ամեն մեկը մի բան էր բղավում ռուսերեն, վերջը… 
- Ասա` <Օткрой грудь дорогая> :
Կարոն մի կերպ կրկնեց ձեռքով ցույց տալով ոտքը:
Հռհռոցը թնդում էր:
Աղջիկը ժպտաց, հետո պարզեց ոտքը:
Պաբատը պատռեց:
Կծածից վերև ոտքն ամուր կապած էր կաշվե գոտիով:
Ոտքի վրա պարզ երևում էին երկու սպիտակ զուգահեռ գծեր, գծերի ծայրում` սև կետեր:
- Պարո´ն կապիտան, թունավոր օձ ա էղել:
- Բա ի՞նչ անենք, հո չի՞ մեռնի ուղեկալում:
- Մածուն ա պետք, մեկ էլ` սաղ թող գնան:
Կապիտանը հեռացրեց բոլորին: Կարոյի հետ գրկեցին ու տարան զորանոց, նստացրեցին լեյտենատի մահճակալին:
Կապիտանը հեռվում նստած` նայում էր:
Ցուցամատը ծալեց, երկու անգամ քսեց քթարմատին: Սովորություն էր:
Կարոն ձեռքերը քշտեց: Ձեռքերին օձի խայթոցների բազմաթիվ հետքեր էին:
Սկզբից Կարոն դանակով խաչաձև կտրեց վերքը: Աղջիկը բղավեց` <мама>:
Հետո սկսեց ծծել վերքը ու թքել, ինչպես պապն էր գյուղում անում. <Կարևորը` կուլ չտաս,վռազ թքի´ր ու շունչդ պահի´ր>:
Թքի հետ խառնված արյունը կապտակարմիր գույնի էր:
Այնքան թքեց, մինչև տեսավ, որ թուքն արդեն կարմիր է:
Կապտաչյա գեղեցկուհին սարսափով էր նայում զինվորին:
Սպան զզվանքով գլուխը թեքել էր:
Մածուն չկար, որտեղի՞ց լիներ: Դուրս վազեց:
Հավաքած ինչ-որ տերևներ թրջեց ու դրեց վերքի վրա:
- Իրան ասա´, թող չքնի, ես ռուսերեն չգիտեմ, գոնե` կես ժամ:
Սպան թարգմանեց:
Հետո հարցրեց անունը:
Աղջիկը պատմեց, որ կապի սպա է, Լենինգրադից, անունը Լյուսյա է:
Հետ է ընկել իր խմբից ու կորցրել բոլորին: Գնում են դեպի ճակատ` օգնելու:
- Անունն ի՞նչ էր, չհասկացա, ու՞ր են գնում, ի՞նչ մեքենա:
Ցուցամատը ծալեց, երկու անգամ քսեց քթարմատին: Սովորություն էր:
- Շատ մի´ խոսա, Կարո´, գո´րծդ արա: Անունը Լյուսյա է, սվյազիստ է, գնում են ճակատ`մերոնց մոտ:
- Էդ ի՞նչ անուն ա,-փոխելով ոտքի փաթաթանը` նայում էր աղջկան:
Ցուցամատը ծալեց, երկու անգամ քսեց քթարմատին: Սովորություն էր:
- Քնեց, պարո´ն կապիտան:Ժամը մեկ դեռ 3 անգամ փոխելու եմ, բա ո՞նց կլնի:
- Կմնաս մոտը, չքնե´ս: Ես պահեստում կքնեմ:
Ցուցամատը ծալեց, երկու անգամ քսեց քթարմատին: Սովորություն էր:

* * *
Լուսաբաց:
Կարոն քնած էր:
Ամբողջ գիշեր չէր քնել:
Աղջիկը զարթնեց կրակոցների ձայնից: Փոքր-քիչ կաղալով` դուրս եկավ զորանոցից:
Զինվորները զվարճանում էին:
Ուղեկալի տարածքում ռումբից պայթած երկհարկանի շենքից մնացել էր մի պատ,
պատի վրա էլ` չուգունե ջեռուցման մարտկոց` մի խողովակից կախված:
Զինվորները հեռվից փորձում էին կրակոցով մարտկոցը գցել, պոկել խողովակից, չէր հաջողվում:
Աղջիկը կաղալով` մոտեցավ:
- Доброе утро.
- Как нога? Օткрой грудь, дорогая.
Ծիծաղեցին իրենց տարիքին համապատասխան` պատերազմում, բայց անհոգ:
Մոտեցավ նաև սպան:
Աղջիկն ուշադիր բոլորին նայելուց հետո մոտեցավ մի զինվորի:
- Дай автомат.
Զինվորը տատանվում էր: Հետո գլուխը քորելով` տվեց:
Արևահամ մազերը ձեռքով հետ տվեց, նշան բռնեց քիչ երկար, կրակեց:
Մարտկոցը տեղում էր, բայց մի քանի վայրկյան հետո ճռռալով` խողովակից պոկվեց ու աղմուկով ընկավ գետնին:
Վազքով մոտեցավ մի զինվոր:
- Մի մեքենա է եկել,<Վիլլիս>: Ռուս են, աղջկան են հարցնում…
Աղջիկը, թեթև կաղալով, գնաց դեպի զորանոց:
Տեսավ իր փրկչին քնած`ցուցամատը քթի մոտ` սովորության համաձայն:
Նա էլ էր նկատել զինվորի տարօրինակ սովորությունը:
Մտածեց. <Սովոր է, կրակոցներից չի էլ զարթնել>:
Կռացավ, համբուրեց տղայի շուրթերը, մատները սահեցրեց այտերով, հետո համբուրեց ճակատն ու դուրս եկավ:
Երեկոյան շտաբից մի <Նիվա> եկավ:
Մեքենայից դուրս եկած գնդապետի համազգեստով սպան առանց գլխարկի էր:
Կապիտանը դիմավորեց պահակակետում, ուզում էր զեկուցել:
- Թողնե´լ: Կապիտա´ն, ու՞ր է ռուս աղջիկը:
- Գնաց մի մեքենայով, ինչպես որ…
- Դու հիմա՞ր ես, կապիտա´ն, երկրորդ օրն է սարերում դրանց ենք ման գալիս: Դրանք հատուկ դիպուկահարներ են` Ուկրաինայից, հասկանո՞ւմ ես` հակառակորդ, գնում էին անցնելու ճակատի գիծը, ազերներին օգնելու:
- Բայց պարո´ն…
- Ոչ մի բայց: Դու էլ, քո այդ օձ ուտող զինվորն էլ` գաուպտվա´խտ, հասկացա՞ր, կրկնի´ր…

* * *
Գիշեր է:
Դավաճան գիշեր, լուռ ու դավադիր:
Խրամատում`սահմանի այդ հատվածում երեք զինվոր են ու մի սեժանտ:
Սերժանտն ու մեկ զինվորը քնած են:
Քնում են հերթով:
Գիշերով տեսնելու հեռադիտակ սարքով հետևում են մի ձոր այն կողմ հակառակորդի դիրքերին:
- Մի հատ չծխե՞նք, աչքերս հոգնեցին, մեկ է այնտեղ մարդ չկա,սարքով լավ երևում է:
- Դե, գիտես որ չի կարելի, գոնե մտնենք գետնահոր,- ասաց ու ծալած ցուցամատը քսեց քթարմատին:
- Սերժանտը կզարթնի, հավեսը չունեմ,-ասաց մյուսը, որին Փորձանք մականուն էին կնքել:
Գրպանից հանեց տուփը, մեկ հատ մեկնեց ընկերոջը:
Վառեց սիգարետը ու դեռ չէր հասցրել ծուխը դուրս փչել, երբ…
Տրաաաաաաաաաաաք…ու թռավ սիգարետի կեսը:
Կրակոցի ձայնից գետնատնից դուրս թռան սերժանտն ու զինվորը` կիսաքուն:
- Էդ ի՞նչ էր, Փորձա´նք:
Փորձանքը վախից պպզել էր խրամատում:
- Սնայպեր էր, ուղիղ սիգարետիս: Արա´, ի~նչ բախտ ունեմ,
- Է´շ, քանի անգամ են ասել` կանգնած չծխե´ս: Կարոն էլ երևի վախից տակն ա լցրել:
Երեքով նայեցին Կարոյին:
Կարոյի կրծքի ձախ մասում, որտեղ արյան կարգն ու ռեզուսն է գրված, երեք զույգ սարսափահար աչքեր տեսան նշանառուի կարմիր մահվան կետը:
Կարոն էլ էր տեսել ու չէր համարձակվում շարժվել:
- Կարո´, միանգամից քեզ գցի աջ, չի հասցնի:
Կարմիր կետը սկսեց շարժվել, բարձրացավ դեպի շրթունքները, մի քիչ սպասեց, հետո այտի վրայով դանդաղ սահեց ու կանգնեց ուղիղ ճակատի կենտրոնում:
Ակամա աջ ձեռքը բարձրացավ, ու ծալած ցուցամատով շփեց քթարմատը:
Զինվորներն ու սերժանտը կքանստած` ձեռքերով փակեցին աչքերը:
<Վերջ>, -մտածեց ու մի ակնթարթում աչքի առջևից անցան մայրը, հայրը, քույրը` բոլորն էլ սարսահափահար դեմքերով:
Տրաաաաաաաաաաաք…
Գնդակը մխրճվեց Կարոյից մոտ 50 սմ դեպի ձախ` հողի մեջ:
Զինվորներն ու սերժանտը բացեցին աչքերը: Կարոն դուրս էր գալիս խրամատից:
Կանգնեց հասակով մեկ, շփեց քթարմատը, հետո ձեռքը բարձրացրեց, օդում ողջունեց մթությանը:
Քթի տակ մրմնջաց` <открой грудь дорогая>….

Տրաաաաաաաաաաաք…
 Ու ընկավ խրամատի մեջ:

Սպիավոր տղան

Աշխարհում գոյություն ունեցող ամենազզվելի բաները գլխումս խառնվել են իրար: Ու հենց վեր կենամ տեղիցս, խառնվելու են նաև ոտքերս` խառնելով քայլերս:
Գիտեմ, որ դրանից ոտքերս անտանելի ծիծաղելու են ու ծիծաղից ծալվեն, ընկնեն` գցելով նաև ինձ:
Երբեք չպետք է երես տալ: Դե, առավոտյան ես ոտքերիս անվանեցի անսասան Ատլանտներ, իսկ հիմա, ընդամենը երկու հոգով խմած շիշ ու կես օղին ինչ էր,  որ տարիներով թեթևատլետիկայի մարզադաշտում մարզված ոտքերս չեն դիմանում:
Իսկ այստեղ` մետրոյում հով է: Ավելի լավ եմ շնչում, բացի այդ էլ` սուր ու քիթ գրգռող ինչ-որ անուշ հոտ եմ զգում:
Անուշ հոտով աղջիկն իմ աջ կողքն է նստած: Երևում են միայն ձախ ականջից կախված երկու փոքրիկ շղթաները: Շղթա կա նաև պարանոցին:
-Արդեն քանի տարի է, պայքարում ենք շղթաներից ազատվելու համար, իսկ ոմանք փաթաթվում են շղթաներով,- կիսաձայն մրթմրթում եմ ու զգում, որ ստացվեց. գրավեցի ուշադրությունը:

-Ձեզ ի՞նչ է պետք,- նրա խիստ թվացող հայացքում տեսնում եմ, որ կատակս դուր եկավ:
-Օգնե´ք իջնել <Երիտասարդական> կայարանում: Առանց Ձեր օգնության չեմ կարող ազատվել Ձեզանից:
-Առաջներում ժամն էին հարցնում, հետո` անունը: Իսկ Ձեզ մի քիչ ուշ չէ՞ <Երիտասարդականում> իջնելը:
Սկզբից չհասկացա, բայց հետո... Ա~, սուր աչք է: Տեսնես քանի՞ տարեկանի տեղ է ինձ դնում: Իսկ ընդհանրապես սպորտային լեզվով` դա նոկաուտ է, ու մինչ <դատավորը> մինչև տասը կհաշվեր, ես հասցրեցի.
-Դե, իմ տարիքի մետրոյի կայարան կոմունիստները չհասցրին կառուցել, ես էլ ստիպված` <Երիտասարդականում> եմ իջնում:
Գլուխը շրջեց:
Ձախ կողքս նստած ծերուկը սովորականից քիչ բարձր ձայնով հարցնում է.
-Տղա´ ջան, էդ դիմացն ի՞նչ ռեկլամ ա :

Նայում եմ վագոնի ապակու ներսի կողմից կպցրած գովազդ-պաստառին ու ինձ թվում է` վագոնի բոլոր ուղևորներն այդ կողմն են նայում:
Կանանց միջադիրների գովազդ է: Դե´, ե´կ ու բացատրի´ր:

Բոլորը նայում են ինձ, սպասում...
Դիմացս նստած երկու ուսանողուհիները քչփչում են ու ցածր ծիծաղում:
-Պեչենու ռեկլամ է, հայրի´կ,- որոշեցի ես:
-Հա~, օգնությա՞ն,- ավելի բարձր հարցնում է ծերուկը` չնկատելով վագոնում ծնված բազմաթիվ ժպիտներն ու ցածր ծիծաղը:
-Չէ, բուժօգնության,-դերի մեջ եմ մտնում ես ու անկեղծ ուզում, որ ծերուկն էլի հարցեր տա:
-Երևի շաքարախտով հիվանդների համար է: Ինձ չէ, բայց կնոջս պետք կգա:
Հայացքս դառնում է հաղթական: Նայում եմ ձախ, իսկ վագոնում եղածները`ինձ:
-Չեմ սիրում ցինիկներին,- բայց ժպտում է` միտքը կիսատ թողնելով:
-Ես ցինիկ չեմ, ես դերասան եմ:
-Եվ քանի՞ դեր եք խաղացել:
-Մեկ, բայց ամենա-ամենա գլխավորը` <Քաոս>-ում` Մարկոս Աղա Ալիմյանի դերը: Ուղիղ երկու րոպե բեմում մահանում էի:
-Դուք երբևիցե լուրջ լինու՞մ եք:
-Այո, երբ խմած չեմ լինում:
-Կօգնեմ ազատվել ինձանից:
-Որպես բարեկամության նշան` իջնենք մետրոյի <Բարեկամություն> կանգառում:
Ձայն չկա և չի էլ կարող լինել, քանի որ ուրիշ կանգառ չի մնում:
Իմ բոլոր գլխապտույտ ձեռնարկումները` ուղիղ կանգնելուն միտված, պսակվեցին հաջողությամբ: Վագոնից դուրս եկա նրա հետևից:
-Ես մորս մոտ եմ գնում, կուղեկցե´ս, ու լո´ւրջ կպահես քեզ, պայմանավորվեցի՞նք:
Նրա հրամայական ու միանգամից <դու>-ի անցնելը հաճելի էր ինձ:
Հետաքրքիր է, ինչո՞ւ բանակում հրամանատարները կանայք չեն.
<Ա´ջ, ձա´խ, հետ դա´րձ, պառկե´լ, տա´ր, բե´ր> հրամանները մեծ հաճույքով կկատարվեին:
Ես դերասան չեմ, կատակեցի իհարկե: Ես զինվորական եմ: Բայց արդեն ուշ է:
-Կարո՞ղ ես խաղալ ինձ սիրահարվածի դեր,- ձեռքի մեծ պայուսակը ինձ տալով` հարցնում է նա:
-Ինչու՞ խաղալ, կարող եմ...
-Արա´ ինչ որ ասում եմ, հակառակ դեպքում` կօգնեմ ազատվել ինձանից:
Ձայն չեմ հանում:
Երթուղային տաքսիում նստելու տեղ չկա: Կիպ կպած ենք գնում, ու ես զգում եմ նրա ձիգ մարմնի հաճելի հպումը, շնչառությունը ականջիս:
Մոտենում ենք Հանրապետական հիվանդանոցին, բարձրանում աստիճաններով:
-Եկա՞ր, Ալի´ս ջան,- անկողնում պառկած մոմը կարծես կենդանացավ:
Այդ գույնի մաշկ ես երբեք չէի տեսել:
Ուրեմն անունն Ալիսա է, մինչև հիմա չեմ էլ հարցրել:
Ալիսան մոտեցավ մորն ու համբուրեց:
-Մա´մ, խոսք էի տվել, բերել եմ: Սա իմ ընկերն է, որի մասին անընդհատ հարցնում ես:
-Մո´տ արի, տղա´ ջան, Արման, չէ՞:
Գլխով եմ անում, խմածությունիցս հետք չի մնացել անգամ, և ես Արմանը չեմ:
-Ալի´ս ջան, լավ տղա է երևում, չէի հավատում, որ քո բնավորությամբ կարող ես ընկեր ունենալ: Հիմա հանգիստ կարող եմ այն աշխարհ գնալ:
-Լա´վ էլի, մա´մ,- Ալիսան սկսում է փոքրիկ սեղանին շարել բերած ուտելիքները:
-Ալի´ս ջան, այսօր մնալու ես, չէ՞: Շորդ փոխի´ր, կճմրթես:
Մոր ստուգող հա՞րց, թե՞...
Օդը կարծես էլեկտրականացավ: Հիվանդասենյակում նույնիսկ զուգարան չկա, հետաքրքիր է, որտե՞ղ է փոխելու շորը:
Իմ ու Ալիսայի հայցքները հանդիպեցին:
Քայլ եմ անում դուրս գնալու ու համոզված չեմ, որ կվերադառնամ: Վերջին օրերն ապրող մարդուն չեն խաբում, սրբապղծություն է:
-Դե լա´վ, Արմա´ն ջան, ի՞նչ ես ընկել ձևականությունների հետևից, ես կռահեցի ձեր հարաբերությունները:
Իմ ու Ալիսայի հայցքները նորից հանդիպեցին: Իմ հեգնական ժպիտը, և տատանման ընդամենը մեկ վայրկյան, ու...
Ալիսան մնաց ներքնազգեստով:
Խոսում եմ մոր հետ, բայց չեմ կարողանում չնայել Ալիսայի կողմը: Նայում եմ աչքի պոչով: Հանգիստ ու համաչափ շարժումներով նրա կիսամերկ մարմինը ծածկվում է մի ուրիշ շրջազգեստով: Բաղձալին թաքնվեց բաց շագանակագույնի տակ:
-Մա´մ, ես այս գիշեր մնում եմ քեզ մոտ, հիմա գրեմ ներարկման ժամերը, իսկ Արմանը շտապում է :
Ես հրաժեշտ եմ տալիս, ցանկանում առողջություն, համոզված, որ վերջին անգամ եմ տեսնելու այս բարի աչքերով կնոջը:
Ալիսայի մոր ավելի ջերմ համբույրը կարծես մի սպի է թողնում այտիս, չերևացող, բայց գոյություն ունեցող սպի: Սպի, որը դեռ երկար շարունակություն է ունենալու, այտիցս մինչև սիրտ, սրտիցս մինչև հոգիս...
Դռների մեջ Ալիսան իմ ձեռքն է խոթում թղթի մի կտոր ու փակում հիվանդասենյակի դուռը:
Հեռախոսի համար է:
Նայում եմ, հեշտ հիշվող համար:
Դառնացած շպրտում եմ մի կողմ:
Միևնույն է` կհիշեմ համարը: Կհիշեմ նրա մոր աչքերում կուտակված հավատը: Միգուցե հենց այդ հավատն էլ ստիպի ինձ զանգելու:
Կզանգահարեմ, կասեմ.
-Բարև´, Ալիսա´:
Ինքն էլ երևի կասի.
-Բարև´, ո՞վ է:
Այ այստեղ արդեն չգիտեմ ինչ պետք է ասեմ. Խաչիկը, Վարդանը, Վահագը, Արամը...
Ես չեմ ուզում Արման լինեմ:
Բայց...ո՞վ եմ ես...

Տարօրինակ մոլորակը կամ Վեցերորդ զգայարան

1955 թվականի հունիսի քսանութին ես եկա ծանոթանալու քեզ հետ:

Առավոտյան ժամը վեցն էր:

Թե ինչո՞ւ հենց հատկապես քեզ հետ, ես չգիտեմ:

Ծանր շնչով ու հոգսերի բեռան տակ հազիվ շարժվելով մի սովորական մոլորակ ես:

Ընդունեցիր քեզ հատուկ դառը հյուրասիրությամբ:

Մեկը պորտս կտրեց, մեկն ապտակեց՝ լաց եղա:

Մի ձայն լսեցի.

- Տղա՛ է:

Քիչ հեռվից էլի լացի ձայն եկավ:

Ինչ որ մեկին էլ ապտակեցին:

Հետո էլի մի ձայն լսեցի.

- Աղջի՛կ է:

Այստեղ ծանոթանալու օրենքներն են այդպիսին՝ գալիս ես, նայում են ոտքերիդ արանքը ասում են Տղա կամ աղջիկ ու…վե՛րջ:

Տարօրինա՛կ, շա՛տ տարօրինակ մոլորակ է:

Ոչ ոք չի ասում

<Բարի եկար>,

<Աչքներիս վրա>,

<Գալդ բարի>,

<Աչքներս լույս>,

<Ո՞նց ես>,

<Ի՞նչ կա>:

Դե եկա՞ր, հասկացա՛նք, հետո ի՞նչ, գնա քո համար ապրիր:

Գնացի ինձ համար ապրելու:

Մի քիչ ապրեցի ու հասկացա, որ ծանոթանում են համաձայն իրենց մասնագիտությունների:

Կոշկակարը ծանոթանալիս նայում է դիմացինի կոշիկներին:

Վարսահարդարը՝ մազերի սանրվածքին:

Դերձակը՝ հագուստին:

Ռադիոմոնտաժնիկն էլ նայում է դիմացինի գլխին՝ ալեհավաք կա՞ թե ոչ:

Մի քիչ էլ ապրեցի, բայց մինչև հիմա չեմ հասկանում թե սանտեխնիկը ծանոթանալիս ո՞ւր և ինչպե՞ս է նայում:

Բանից պարզվում է, որ մանկաբարձուհին ու սանտեխնիկը նո՞ւյն մարդիկ են:

Տարօրինա՛կ, շա՛տ տարօրինակ մոլորակ է:

Մի քիչ էլ ապրեցի ու էլի չհասկացա.

Գյուղացին ցանում է, մտավորականը ՓՈՐՁՈՒՄ է հավաքել՝ չի ստացվում:

Վերջում էլի գյուղացին է հավաքում ու…բոլորը գոհ, երջանիկ:

Մի քիչ էլ ապրեցի…

Խումբ-խումբ գնում են ընտրելու մեկին, որին չեն ցանկանում:

Հետո հավաքվում բղավում են.

- Չե՛նք ուզում, գո՛ղ է:

Հետո այդ գողն է բղավում:

- Գողերին պետք է բռնենք, անպայմա՛ն…

Հետո նորից նույն մարդուն են ընտրում:

Մեկը հո՛ղ է ուզում:

Մեկը փո՛ղ է ուզում:

Մեկը գո՛ղ է ուզում:

Տարօրինա՛կ, շա՛տ տարօրինակ մոլորակ է:

Երկու քիչ էլ ապրեցի, ձանձրացա:

Ասացի ես էլ բղավեմ, գուցե օգնի:

Բղավեցի:

- Եկե՛լ եմ, թքած ամեն ինչի վրա, եկել եմ ապրելու, ինձ ասել են գնա ապրի՛ր, ես էլ փորձում եմ…

Մանկաբարձուհի՛ չեմ:

Սանտեխնի՛կ չեմ:

Ռադիոտեխնի՛կ չեմ:

Գո՛ղ չեմ:

Մա՛րդ եմ, մա՛րդ…

* * *

 - Մա՛րդ չես էլի, մա՛րդ չես: Ասա, ի՞նչդ էր պակաս: Տունը տվեցինք, ավտոն առանք տակդ դրեցինք, գործի տեղավորեցինք, ապրի էլի քեզ համար:

- Սուրե՛ն:

- Ի՞նչ Սուրեն, Ալլա ջան, ճիշտ չեմ ասո՞ւմ, հարազատ տղայի նման նայել ենք:  Պոդումաեշ, մի անգամ կինը դավաճանել է, է հետո՞: Քեզ թվում է իմ կինը…

- Սուրե՛ն, չհամարձակվե՛ս, ես ե՞րբ եմ…

- Լավ, մի բարի պտուղն էլ դո՛ւ չես, ոչ էլ քո աղջիկը, մի ձեռքս ընկնի…խայտառակվելու ենք աշխարհով մեկ:

Կինը գլուխը կախեց ու շշննջաց.

- Կլսի, ամոթ է, չէ՞ որ ինքը մեղավոր չէ: Կարծես իրերն է հավաքում: Երևի Լուսոյին է սպասում նոր հեռանա: Ի՞նչ իմանաս:

Ամուսինը կարծես հանդարտվեց:

* * *

Մի քիչ էլ էի ապրել, երբ զգացի պարանոցիս վրայի թոկը, հետո կարծես ինչ որ մեկն ինձ հրեց:

Ես բարձր անդունդից ընկա ու տեսա ինձնից առաջ սուրացող մի մեծ քար՝ իմ պարանոցի թոկի հակառակ կողմում կապված:

Ուշ էր:

Ընկղմնվեցի ջրի մեջ:

Ջրի մեջ շունչս կտրվում էր կրկնակի, քանի որ նաև ձգում էր պարանոցիս մահվան հանգույցով կապված պարանը:

Քարն էլ հարվածելով ջրի հատակին դարերով հավաքված տիղմին՝ մի այնպիսի կեղտ բարձրացրեց աչքերիս առաջ, որ մտածեցի <Սա արդեն վերջն է…>

Մի քիչ ապրեցի այդ կեղտի մեջ:

Սկսեցի արդեն տարբերել ինչ որ ձայներ:

- Միևնույն է առանց ինձ չեն կարող ապրել…

- Պահ, մի դրան նայիր, էլ ինչ կուզեր…

Այդպես ապրեցի երկու տարի:

Երբ ջրի պղտորությունն անցավ, ավելի ստույգ աչքերս սկսեցին տարբերել, մտածեցի  թե որտե՞ղ եմ, ինչո՞ւ համար:

Պարանով սկսեցի իջնել մինչև քարն ու ամուր գրկեցի:

Հիշողությունս իմ գիտակցության կորստից սկսեց ջրի մեջ լաց լինել:

Երկար ամիսներ անցկացրեցի իմ ենթագիտակցության հատակում, առանց իմանալու օրը, ամիսը, տարեթիվը…

Ինձ ճնշում էր կորստի գիտակցությունն ու զգացմունքների ծանր, շատ ծանր բեռը:

* * *

- Որոշեցիր հեռանա՞լ, բայց ինչո՞ւ, չէ՞ որ ոչինչ էլ չի եղել, սուրճ էինք խմում: Հետո ինչ որ հյուրանոցի համարում, խնդրում եմ մի բան միայն ասա, շատ եմ խնդրում, որիշ ոչինչ չեմ հարցնի…

Անձայն փորձում եմ իմ ունեցած-չունեցածը խցկել դեղին ճամպրուկի մեջ:

Մյուս սենյակից լսվում է նրա հոր անօգնական ձայնը, փրփուրներից կառչող ձեռքերի ձայնը, խեղդվող մարդու կոկորդից մահացող հնչյունների մարող տոնայնությամբ դուրս եկող վերջին բառերը…

- Ի՞նչ է հետը բերել որ ի՞նչ տանի: Ո՞ւր պետք է գնա: Կորչելու է առանց մեզ:

- Սուրե՛ն:

* * *

Գրկումս ամուր սեղմված քարը վերջապես տեղի տվեց ու վերածվեց մանր, տձև կտորների: Քարի այդ կտորները ջրի մեջ հեշտությամբ քերծեցին մաշկս արյունոտվելու աստիճան:

Պարանն ազատվեց քարից ու որոշեցի ինչ գնով էլ լինի դուրս գալ:

Ինձ դուր չէր գալիս այս տարօրինակ մոլորակի միջուկին շատ մոտ լինելու՝ չգիտես թե ում հնարած հիմար գաղափարը:

Կա այդպիսի մի տարածություն, որ կարող ենք հեշտությամբ պատկերացնել, բայց մնալ այդ տարածության մեջ, ապրել այնտեղ,  անհնար է:

Վճռականությունը ներքևից իր հուժկու բռուցքով հարվածեց ծնոտիս:

Աթափվեցի ու հասկացա, որ պահը կորցնել հնարավոր չէ ու պարանն առանց քարի պարանոցիս փաթաթած, դուրս լողացի այդ տարածությունից:

* * *

- Կարծես ամեն ինչ հավաքեցի, դե անցածն էլ ետ չես բերի, ինչ եղել եղել է, ես գնում եմ:

Լուսոյի աչքերը սենյակում սկսեցին մի հուսադրող ճամփորդություն տեսնելու թե ինչ որ մի բան մնացե՞լ է թե ոչ:

- Դու չասացիր, կկատարե՞ս իմ վերջին խնդրանքը, միայն մի հարց, մի պատասխան ու ես քեզ ճանապարհից առաջ… դու միշտ վեհանձն ես եղել: Շատ եմ խնդրում:

Կողքի սենյակից լսվեց տղամարդու կարծես վերջ չունեցող մենախոսությունը:

- Դո՛ւ, դո՛ւ ես մեղավոր ամեն ինչում, չհետևեցի՛ր, ահա և արդյունքը

- Սուրե՛ն:

- Չոռ ու ցավ քեզ, Սուրե՛ն հա Սուրե՛ն, ուրիշ ասելիք չունե՞ս:

- Ոչ, ես իմն ասել եմ…

Լուսոյի աչքերը դեռ պտտվում էին սենյակում:

- Հարցրո՛ւ, միայն արագ, էլ չեմ ցանկանում լսել հորդ ձայնը:

- Որտեղի՞ց իմացար հյուրանոցի տեղն ու հանդիպման ժամը: Դա ոչ ոք չգիտեր:

- Ինձ զանգեցին ու ասացին:

- Ո՞վ…

- Դա արդեն երկրորդ հարցն է:

Լուսոյի աչքին ընկավ բազկաթոռի մեջ ընկած բջջային հեռախոսը:

- Դե լավ, գնալուց առաջ նստենք, - արագ նստեց բազկաթոռի մեջ՝ հեռախոսի վրա:

- Ես կնստեմ ճամպրուկիս վրա, ուրիշ ոչինչ չունեմ այստեղ:

* * *

Գաղափարը, որ մարդն ունի հինգ զգայարան՝ տեսողության,լսողության, համի, հոտառության ու շոշափելիքի, մոլորակի նման հին է ու մաշված:

Մի զգայարան էլ կա Սիրո:

Դա վեցերորդ զգայարանն է:

Ես դեռ ծնված օրից եմ զգացե,լ որ այս մոլորակը տարօրինակ է, շատ տարօրինակ:

Զգայարանը կա, բայց դրա բժիշկը չկա:

Այդ զգայարանը միշտ քայլում է թթվածնի ուղեկցությամբ, տալիս ազատ շունչ քաշելու կենսատու ու անփոխարինելի զգացողություն:

Կարող է մարմինդ լինել արյունոտվելու աստիճան ճանկռված, , պարանոցիդ մնա կապույտ մի սպի՝ կյանքի հատակում խեղդվելու փորձի անխոս վկան, բայց երբ սրտիդ համահունչ սկսում է բաբախել Սիրո զգայարանը,  դու անկարող ես լինում դիմադրելու…ու մոլորակն արդեն քեզ տարօրինակ չի թվում:

Մեր մոլորակը տարօրինա՛կ է, շա՛տ տարօրինակ:

Կոշկակարը ծանոթանալիս նայում է դիմացինի կոշիկներին:

Վարսահարդարը՝ մազերի սանրվածքին:

Դերձակը՝ հագուստին:

Ռադիոմոնտաժնիկն էլ նայում է դիմացինի գլխին՝ ալեհավաք կա՞ թե ոչ:

Սանտեխնիկը, մանկաբարձուհին նայում են….

Իսկ ո՞ւր է նայում Կինը:

* * *

Լուսոն վեր կացավ բազկաթոռից:

Հայրը դեռ մենախոսում էր:

Վերցրեց հեռախոսն ու սկսեց հերթով թերթել մուտքային զանգերը՝ փնտրելով չարաբաստիկ օրն ու ժամը:

Գտա՛վ:

Անծանոթ համար է, բայց ինչ որ մի բան ներսում սկսեց այրվել՝ վեցերորդ զգայարանն արթնանում էր:

Կողքի սենյակից բարձր լսվեց հոր ձայնը:

- Դե կորեք գրողի ծոցը, կյանքս կերա՛ք…

Դրսի դռան շրմփոցով փակվելու ձայնն անդրադարձավ գլխում:

Հեռախոսը բռնած ինչպես տաք խնկամանն են տեղափոխում, մի գերեզմանաթմբից դեպի մյուսը, մտավ սենյակ:

- Մա՛մ, գտա՛, զանգե՞մ տեսնեմ ո՞վ է, մամ մեղավոր չեմ եղել…դու ինձ ուղարկեցիր ծանրոց փոխանցելու, ինչո՞ւ չասացիր…

- Խնդրո՛ւմ եմ, Լուս, մի՛ զանգիր, թքի՛ր ու մոռացիր հանուն ինձ, խնդրո՛ւմ եմ, աղաչո՛ւմ եմ:

Բայց զանգի կոճակն արդեն սեղմված էր:

Շոշափելիքի զգայարանն իր գործն արած վարպետի համբերությամբ սպասում էր…

Սենյակի անկյունում դրված մոր պայուսակից գալիս էր հեռախոսի զանգի ձայն:

* * *

1980 թվականի մարտի տասնյոթն էր:

Ժամը՝ երեքն անց քառասուներկու րոպե:

Սենյակի հատակին ընկած էր բերանը բաց դեղին ճամպրուկը:

- Ալլա՛, ինչո՞ւ չես քնում:

- Կարոտում եմ, աղջկաս, ճիշտն ասած Սուրենին էլ:

Ծանր շնչով ու հոգսերի բեռան տակ հազիվ շարժվելով, տարօրինակ մոլորակը շարունակում էր իր դառը հյուրասիրությամբ ընդունել նոր ծնունդներ: