Սպասումի գույնը

Դուռը երկու ամպի կտորից է` կապո~ւյտ-կապո~ւյտ:

Նրա դուռն է:

Միշտ փակ է, երբ  զբաղված է:

Հովտաշուշանների համաստեղության Տիրուհու դուռն է:

Ես հեռվից տեսա, երբ  Հերուվիմը` Նրա լրաբերը,  մտավ ներս:

Նա ինձ շատ է հետաքրքրում , և անընդհատ հետևում եմ գաղտագողի:

Ամեն անգամ Նրա` Երկրից վերադառնալու օրը ինձ զարմացնում է նրա թարմացած գեղեցկությունը:

Այդ Դժոխք կոչված Երկիր մոլորակից գալ գեղեցկացա՞ծ, ես չեմ հասկանում:

Ինքս էլ երբեք չեմ եղել այնտեղ, Նա չի թույլ տալիս:

Չեմ կարողանում գտնել դեպի Երկիր տանող ճանապարհը:

Գիտի միայն Նա, Հերուվիմը և այն Հրեշտակները, որոնք իջնում են Երկրից ջուր հավաքելու ամպերի համար:

Դուռն այս անգամ կիսաբաց էր ու ես պարզ լսեցի.

- Նույն ճանապարհո՞վ  եկար,  Հերուվի´մ:

- Այո, Ծիածանով: Բայց դժվարանում է ճանապարհը, ես միշտ իջնում  ու բարձրանում եմ  Դեղին` Հույսի  գույնով: Կարմիրը` Սիրո գույնը, խամրել է, հարկավոր է թարմացնել, Տիրուհի´:

- Հրեշտակները որո՞վ են իջնում ու բարձրանում:

- Հավատի` մանուշակագույնով իջնում են, Երազանքի` կապույտով  բարձրանում:

- Իսկ Նարնջագու՞յնը, Կանա՞չ ը և հատկապես Երկնագու՞յնը:

- Դե, Տիրուհի´,  գիտես,  դրանք Գեղեցկության,Բարության ու Կրքի գույներն են:  Քո հրամանով փակել եմ այդ ճանապարհները:

- Ուշադիր կլինես Դակուելի նկատմամբ: Նա Մեզ նման չէ, նրա մեջ մարդկային հոգի է,բայց մաքուր ինչպես արցունքի կաթիլ: Նրան կարող է ձգել Երկիր մոլորակը: Ես շատ եմ սիրում ու չեմ ցանկանում զրկվել նրանից:

- Ես քեզ հասկացա, Տիրուհի´:

Հերուվիմը կախեց գլուխը: Ուրեմն `  սիրում է Դակուելին, իսկ ե՞ս, ես,  որ կյանքս չեմ խնայի նրա համար…լավ, Դակուե´լ ,ես քեզ դեռ ցույց կտամ:

Հերուվիմն այնքան արագ դուրս փախավ սենյակից,  որ դռան մոտ կանգնած Դակուելը չհասցրեց ետ քաշվել:

- Դակուե´լ, դու՞, ակա՞նջ  էիր դնում:

- Ո´չ,- ստեց Դակուելը,- ես նոր մոտեցա դռանը, կարո՞ղ եմ մտնել ներս:

- Ճիշտն ասած, ես գործ ունեի քեզ հետ, իսկ Նա թող հանգստանա, կգաս քիչ ուշ, եթե ցանկանաս:

- Չեմ հասկանում քեզ:

- Արի´ իմ հետևից, կհասկանաս:

 Մոտեցան բազմիցս այդտեղով անցած, Դակուելի կողմից չնկատված մի քանի փոքրիկ ամպերի թմբի:

Հերուվիմը ձեռքի ափը մոտեցրեց  ու մի պտույտ արեց ամպիկների շուրջը:

Ամպիկները տեղի տվեցին:

Բացվեց  յոթգույնի մի հիասքանչ տեսարան, այնքան գեղեցիկ, այնքան ակնահաճո:

Դակուելը կարմիրից սկսած շոյեց գույները :  Գժվեցնող, հաճելի, ցանկալի, տրփող ու խելքահան անող մտքերը պտտվում էին ողջ մարմնով, ուղեղով,  ու երբ հասավ երկնագույնին, ասես հեռվից լսեց Հերուվիմի ձայնը:

- Կարող ես գնալ: Երկու ժամ  Երկնագույն ճանապարհը բաց է լինելու, կհասցնես:,Դու ուզում ես, չէ՞ գնալ:

- Ուզում եմ, բայց…

- Պահը մի´ կորցրու, այլևս  չի կրկնվի երբեք:

Դակուելը մի քայլ արեց դեպի նշված գույնը, սահեց ու կլանվեց անհայտության մեջ…

Հերուվիմը ժպտաց:  <Դու չես կարող վերադառնալ>,-մտածեց ու ձեռքերով փակեց դուռը:

Կեսգիշեր  էր, երբ այգում հայտնվեց մի տղա:

Քայլում էր դանդաղ, ասես զսպանակների վրա` նայելով չորս կողմը:

Հետո տեսավ այգու խորքի նստարաններից մեկի վրա նստած մի աղջկա:

Մոտեցավ, նստեց: Նայեց ավելի ուշադիր. <Ի~նչ նման է Իրիդային>:

- Ի՞նչ ես նայում, չտե՞ս ես:

- Ի՞նչ,- հարցրեց տղան,- չհասկացա:

- Փող ունե՞ս, ի՞նչ կա չհասկանալու:

- Չգիտեմ,-ասաց տղան,- Ես Դակուելն եմ Հովտաշուշանների համաստեղությունից:

- Իսկ դա որտե՞ղ է`  Նորքո՞ւմ, թե՞Ավանում:

Աղջիկը ծիծաղեց` ցուցադրելով գեղեցիկ ատամները:

- Ի՞նչ,- հարցրեց տղան,- չհասկացա:

- Ի՞նչ ես անում այստեղ գիշերով: Տուն չունե՞ս:

- Ունեմ,տեսնում ես այ այն աստղը`աջից յոթերորդը, այդտեղից պետք է  երկու ժամ գնալ դեպի հյուսիս արևելք ու…

- Դու գժանոցի՞ց ես փախել: Լավ, ես Իռան եմ:

- Իրի՞դա: Տղան հիշեց Սերաֆիմներից մեկին` Իրիդային:

- Ո´չ, Իրի´նա, կարող ես Իռա ասել: Գնանք իմ տուն, միևնույն է այսօր էլ ոչինչ չի կպնի: Ուզու՞մ ես:

- Ես պետք է լուսաբացին լինեմ մի որևէ բացատում, մենակ, որ կարողանամ վերադառնալ , ես բացատ եմ փնտրում:

- Գիտեմ, գիտեմ, այդ բացատը իմ անկողնում է, կհամոզվես, ինչպե՞ս էր անունդ:

- Դակուել:

Աստիճանավանդակում`պայուսակի մեջ, երկար փնտրեց, բանալին չգտավ ու անհույս նայեց տղային:

- Դու ի՞նչ է ուզում ես բացել դուռը: 

- Բանալին երևի կորցրել եմ այն վավաշոտ ծերուկի տանը, փողն էլ չտվեց, քաֆթառ բիձեն, դուրս արեց տնից կիսամերկ…

Տղան ձեռքի ափը մոտեցրեց ու մի պտույտ արեց փականի շուրջը:

Փականը տեղի տվեց:

- Դու կարո՞ղ ես բացել ցանկացած դուռ,- աչքերին չէր հավատում աղջիկը:

- Այո, բայց միայն մինչև առավոտ ես պետք է վերադառնամ տուն:

Սենյակը փոքր էր, կահույքը` քիչ, ամեն ինչ հավաքած էր, բացի այս ու այն կողմ շպրտված` կնոջ շորերից:

- Ի՞նչ ես ցցվել, նստի´ր մի տեղ:

Տղան նստեց բազմոցին:

- Ես հիմա փոխվեմ, մի բան կուտենք, ինչ որ գտնենք, լա՞վ:  Մի տասը րոպեով քեզ մենակ եմ թողնում, ցայվեմ ու գամ:

Ձայնը դարձավ սիրալիր ու շոյող:

Դակուելը չռված աչքերով նայում էր, թե ինչպես են անհայտանում աղջկա վրայի շորերը` սկզբում` շրջազգեստը, հետո` ինչ -որ երկգլխանի մի մորեգույն լաթի կտոր կրծքերի վրայից, ոտքերից ազատված մի ուրիշ անթև  լաթի ծաղկավոր կտոր: Երբ աղջիկը մերկ էր, Դակուելի սիրտը սկսեց աշխատել եռակի արագ,  արյունը լցվեց գլուխը` հաճելիորեն պտտացնելով այն:

Մի տաք ու հաճելի  զգացողություն  գլուխ էր բարձրացնում  ոտքերի արանքում ` նեղելով շալվարը: Նայեց շալվարի նեղող տեղին, հետո հայացքը բարձրացրեց ու տեսավ,  որ նա էլ է նայում:

Աղջիկը մոտեցավ, նստեց տղայի ծնկներին ,այնպես, որ կրծքերը հավասարվեցին վերջինիս շրթունքներին:  Տղային ոչ ոք չէր սովորեցրել, բայց նա երկու ափով վերցրեց կրծքերը, համբուրեց ու հիշեց իր Երկնագույն ճանապարհը, երբ  գալիս էր Երկիր, նույն զգացողությունն էր այդ Կիրք կոչված ճանապարհով սահելիս:

Ուշքի եկավ այն ժամանակ, երբ ցնցուղի տակ` գրկած աղջկան զգաց տաք ու հաճելի ջրի թափվելը, հետո կարծես ինքն աղջկա մարմնի մեջ լիներ` տաք,ապահով:

Ու հասկացավ, որ այստեղ, այս մոլորակի վրա լավ է, շատ լավ:

Աղջկա անկողնում գրկախառնված պառկած տղան լավ էր զգում, ինչպես երբեք չէր զգացել:

Աղջկա ձեռքերը սկսեցին նորից սիրել տղայի մարմինը: Տղան արդեն իրեն չէր պատկանում: Հիշեց Ծիածանի բոլոր գույները մեկիկ-մեկիկ ու հասկացավ, թե ինչու էին իրենից մինչ այդ գաղտնի պահում այդ ճանապարհը:

Մարմնի վրա ձեռքերի սիրած տեղերն սկսեցին ծածկվել աղջկա շրթունքներով: Ասես  Ծիածանն էր փաթաթվում մարմնով` մարմինը  դարձնելով    Հույսի,   Սիրո, Հավատի, Երազանքի, Գեղեցկության,Բարության ու Կրքի յուրօրինակ մի  խառնարան:

Եվ այդ խառնարանի համար արժեր մինչևիսկ մահանալ:

* * *

- Դու կօգնե՞ս ինձ, պետք է բացել մի դուռ, ես այնտեղ բանալիս եմ թողել:

- Իհարկե, կօգնեմ, իսկ ի՞նչ էիր անում այնտեղ` այդ ծերուկի մոտ:

- Նույնը` ինչ քեզ հետ, միայն թե`փողով: Այդ  ծերուկը իմպոտենտ էր ու ինձ ստիպում էր ձեռքերով անել…հետո…վերջում փող չտվեց ու դուրս շպրտեց անպետք շան նման:

- Հարկավոր է շտապել, մնաց երկու ժամ լուսանալուն;

Մոտեցան ծերուկի դռանը:

Դուռը կաշեպատ էր,երկաթյա:

- Կարո՞ղ ես, սա ամուր դուռ է:

Տղան ձեռքի ափը մոտեցրեց ու մի պտույտ արեց փականի շուրջը:

Փականը տեղի տվեց:

Զգույշ մտան ներս:

Ծերուկը քնած էր` ձեռքը դրած իր…կարծես կարող են գողանալ:

Աղջիկը արագ մոտեցավ պահարանին, անաղմուկ բացեց, ձեռքը մտցրեց դարսված սպիտակեղենի տակ ու այնտեղից հանեց թղթի կտորների մի մեծ տրցակ`թղթադրամներ:

Մոտեցավ սեղանին ու երբ վերցրեց  բանալին, բանալին ընկավ հատակին:

Ծերուկը վեր թռավ տեղից:

Աղջիկը վազեց դուրս` հետևից շրխկոցով փակելով դուռը:

Տղան չգիտեր ինչ անել, երբ փորձեց տեղից շարժվել, ծերուկը աթոռով հարվածեց գլխին:

Աղջիկը դիմացի շենքի շքամուտքում սպասում էր:

Անձրև էր:

Երբ մոտեցավ ոստիկանության մեքենան`աղջիկը հեռացավ:

* * *

Լուսացավ:

Տղան աչքերը բացեց:

Անձրև էր մաղում:

Վանդակաճաղերի  ետևից տղան տեսավ սպասված Ծիածանը:

Բոլոր գույները տեղում էին: Վառ,կանչող ու հիասքանչ:

Տղան լուսաբացից ուշացել էր: Արդեն կարոտեց Իրինային:

Նրան հարկավոր էր մեկ այլ, լրացուցիչ գույն, որը չկար:

Դա Սպասումի գույնն էր` անհույս Սպասումի գույնը:

Թմբիր

Սա Բարձրյալի դատարանն է,այստեղ և մեղավորը և դատախազը նույն մարդն է ուրեմն.

- Ոտքի, դատարանն է գալիս:

Դատավորների սև, երկար հագուստները մեկ-մեկ տեղավորվեցին երկար թիկնակներով բազկաթոռների մեջ:

Հայցքները սառը,թափանցելու ընդունակ:

Նրանք երեքն են`երկու կին և մեկ տղամարդ:

- Մեղադրյալ ոտքի~:

Ես եմ:

- Անուն,հայրանուն, ազգանուն, ծննդյան թիվ:

- Ս.Ս. Հարությունյան,ծնված 1963 թ հոկտեմբերի 22-ին..

- Մեղադրյալ,այստեղ գրված է 28 հունիսի 1955 թ.

- Պարոնայք դատավորներ,դա իմ աշխարհ գալու տարեթիվն է,իսկ իրականում ես կյանք եմ մտել երբ “Կյանքի հարցեր կարգավորող հանձնաժողովից” մի ծերակույտ ինձ զրկեց իմ սեփական հորից, իսկ “Կյանքի ճանապարհի ուղեգրեր բաշխող  վարչությունը”` զրկեց մորից, դա 1963 թ. Հոկտեմբերի 22-ն էր:

- Մեղադրյալ,խոսեք ըստ բնույթի,մոռանում եք որ սա ուրիշ ԿՅԱՆՔ է և ձեզ այստեղ տեղավորելու համար մեզ պետք է միայն ճշմարտությունը:Ուրեմն այսպես,դուք մեղադրվում եք մի քանի զանցանքների համար որից`

ԱՌԱՋԻՆ բողոք.(բողոքող Տաթևիկ Պողոսյան) 1976 թ ապրիլի 4-ին ձեր կողմից կատարված գողությունն է:

- 1976թ ապրիլի 4-ին ես ոչ թե գողացել այլ վերցրել եմ ինձ պատկանող Տաթևիկ Պողոսյանի հայացքը,այն ինձ էր ուղղված:

Տղամարդ դատավորի դեմքին ժպիտի նման մի բան փայլեց ու նրա ձեռ.քի շարժումներից հասկացա,որ թղթի վրա ավելացան դրական նշաններ,իսկ կին դատավորների աչքերը զարմանքից մեծացան ու նրանցից մեկը չկարողացավ չհարցնել:

- Առանց Տաթևիկ Պողոսյանից թույլտվություն հարցնելու՞,բայց չէ՞ որ դա մեղմ ասած գողություն է:

Կին դատավորները իրենց մոտ ինչ որ բան նշեցին:

Գրիչների շարժումներից հասկացա որ նշանները նման էին բացասականի:

ԵՐԿՐՈՐԴ բողոք ( բողոքող Սիլվա.Վարդերեսյան) 1985 թ. Օգոստոսի 16-ին դուք յուրացրել եք Սիլվա Վարդերեսյանի սիրտը,նույնպես առանց նախապես թույլատվություն ստանալու:Ընդունում եք :

- Ոչ, ես գտել եմ փողոցներն անօգնական ընկած թափառող մի սիրտ:

Իմ կոպիտ ձեռքերով այն փայփայել եմ,իմ ծխախոտ շնչով կյանք եմ տվել,մաքրել ու փայլեցրել եմ ամեն մի մասնիկ:Ես այն գործի եմ գցել:

Հետո երբ հայտնվել ե Ս.Վարդերեսյանը և ետ պահանջել իր սիրտը,ես զարմանքից այն պատահմամբ ձեռքիցս վայր եմ գցել:Սիրտն ընկել է ոտքերիս մոտ պտտվել իմ շուրջն ու նայելով կրունկներիս,փախել է Ս.Վարդերեսյանից: Ես ինձ մեղավոր չեմ ճանաչում:

Տղամարդ դատավորն ինչ որ նշաններ ավելացրեց,կանայք նույնպես:

Կարծես գործերս լավ են գնում,ինձ կարող են թողնել այստեղ:

Ես այնտեղից չափազանց հոգնած եմ եկել և չեմ ցանականում վերադառանալ:

Ինչու՞ են բողոքել իմ դեմ չեմ հասկանում:

Ինչևէ,մնաց մեկը,թե ինչ բողոք է չգիտեմ:

Ես այնտեղ պետք չեմ ոչ մեկին:Թողնեիք հանգիստ,Բարձրի այս դատարանի առաջ լինեի մենակ ու առանց բողոք թող դատեին:

Միևնույն է թե ուր կուղարկեն:

Ինչու՞ եմ պայքարում,փորձում ինչ որ բան պարզաբանել,արդարանալ,ես էլ չեմ հասկանում:

* * *

Մի անգամ անձրևի ժամանակ կոշիկներս հանեցի ու ձեռքս բռնած գժի նման վազում էի կաթիլների ետևից,ցանկանում էի կուլ տալ ինձ այդքան տանջող վերից թափվող կաթիլներին,բոլորին,անխնա:

Ինձ մի գնչու-գուշակ էր ասել,որ եթե ես դա անեմ ապա կլինեմ աշխարհի ամենաերջանիկ մարդը:

Փողոցում անձրև էր ու մարդ չկար:

Ձեռքիս կոշիկները խանգարում էին,ես նրանց դրեցի մի ավտոմատ հեռախոսախցիկում ու երբ կուլ էի տվել բոլոր կաթիլները,անձրև էլ չկար,ես վերադարձա,կոշիկներս չկային:

Ես թաց,գլխիկոր,ոտաբոպիկ քայլում էի:Գիտեի որ պատժվելու էի և չկար ոչ տղամարդու ոչ էլ կնոջ ձայն,որ ասեր “Ոչինչ,տղաս,այդպես էլ է պատահում,երբ ցանկանում ես ամբողջը վերցնել,շատ հաճախ զրկվում ես նույնիսկ քչից:Երբ ուզում ես ամբողջը տալ,զրկվում ես ոչ միայն քչից այլև ամեն ինչից:Չես բողոքում,որովհետև տալիս ես մեկին,որին դու ընտրել ես արդեն,որն ընտրել է քեզ”:

* * *

ԵՐՐՈՐԴ բողոք (բողոքող “Կանանց շահերը պաշտպանող հատուկ ծրագրերի վարչություն”)  2003 թ. Ապրիլի 28-ին ծանոթանալով առայժմ մեզ անհայտ Ս.Մարգարյանի հետ,համոզել եք, որ ողջ մարդկության կողմից ընդունված “Աշխարհի Արարումը” սխալ է մեկնաբանվում,տվել եք մի այլ տեսակետ,որի արդյուքում անօրինական ճանապարհով ձեռք եք բերել Ս.Մարգարյանի ազատությունը,ժամանակը,հայացքը,սիրտը,տիրել եք հոգուն ու հեռացել Ս.Մարգարյանին անհայտ ուղղությամբ:

Հիմա դահլիճին ենք ներկայացնում ձեր տեսակետը.

“Սերը մենակ էր տիեզերքի մեջ,

Իսկ տիեզերքը խավար ու անձև

Տանջում էր Սիրուն,հալածում անվերջ:

Սերն էլ խավար էր,Սերն էլ էր տձև:

Սերն ասաց –Աստված թող արդար լինի,

Թող որ խավարը լույսից անջատվի:

Ու մութ խավարը լույսից անջատվեց,

Առաջին օրը այսպես արարվեց…

Ու չէր գովերգվում Աստված երկնքում,

Չէր փառաբանվում արարվածն անգամ,

Ու կավահողի փոքրիկ կտորից

Արարվեց մարդը ու կոչվեց Ադամ:

Սերը ուզում էր իրեն էլ հիշեն,

Որ իր արածն էլ երկրում երևա,

Սերը նախանձ էր ու մի մութ գիշեր

Ադամի կողից արարեց Եվա:”

- Բայց ես իրոք այդպես եմ մտածում և Ս.Մարգարյանին...

- Դատարանի որոշումը ձեզ կներկայացվի 30 րոպեից:

- Ոտքի, դատարանն է գալիս:

Դատավորների սև, երկար հագուստները մեկ-մեկ տեղավորվեցին երկար թիկնակներով բազկաթոռների մեջ:

Հայցքները սառը,թափանցելու ընդունակ:

Նրանք երեքն են`երկու կին և մեկ տղամարդ:

- Դատարանն ընդհանուր կարծիքի չեկավ,բայց որոշեց ընտրելու իրավունքը թողնել մեղադրյալին,կամ վերադարձ Երկիր,կամ Ս.Մարգարյանին այստեղ-Բարձրյալի դատարան:

Ունե՞ք վերջին խոսք:

- Այո ունեմ:

Կգա՞ս իմ անգույն մոլորակը,կլինե՞ս արդյոք իմ մուգ ու անշուք օրերի սպիտակը:

Կկանգնե՞ս արդյոք մեկ հոգու համար նախատեսված պատվանդանի վրա`իմ կողքին:

Կհավատա՞ս արդյոք որ իմ կողից ստեղծածը միայն դու ես:

Կտա՞ս ինձ արդյոք սեփական կողս երկու ձեռքերով  ամուր բռնելու ու հոշոտելու գերմարդկային այն հաճույքը,որը ես անվանել եմ քո անունով:

Եթե սիրել ես կգաս:

Եթե չես սիրել,ապա ես կգամ ու այնտեղ ինձ ՆՈՐԻՑ ասող չի լինի “Սիրելիս քեզ ի՞նչ է պետք,ի՞նչ անեմ քեզ համար”:

Ես չեմ տալիս քո անունը:Ես չեմ ուզում քեզ տեսնել այստեղ:

Ինձ այստեղ էլ չեն հասկանում:Քեզ էլ չեն հասկանա:

Ես ուզում եմ որ դատավորներ չլինեն,ոչ տղամարդ,ոչ կին:

Ուզում եմ, որ ամեն անգամ մարդիկ չմտածեն.

“այն աշխարհում մեզ չեն հասկանա”

“այս աշխարհում ո՞վ է մեր ձեռքը բռնելու”

“ինչու՞ պետք է կյանքում լիաթոք չծիծաղած փոքրիկը ձեռքով հող լցնի սեփական մոր գերեզմանին”

“այս փոքրիկը ինչու՞ պետք է ծամի ու կուլ տա միայնության կարծր,դառը,արցունքներով ցողված կյանքի կաթիլները”…

Բայց մի րոպե,պարոնայք դատավորներ ես ձայն եմ լսում,սա Նրա ձայնն է,եղեք ուշադիր:

Հեռվից,կարծես ինչ որ թունելի միջից իրոք ձայն էր լսվում:

- Ուր՞ ես սիրելիս,

- Սիրելիս քեզ ի՞նչ է պետք:

- Սիրելիս ի՞նչ անեմ քո համար:

- Գալի~ս եմ,սիրելիս:

Դատավարտին ինձ մոտեցան դատավորները,դատավորներին հատուկ երկար ու սև շորերով:

Նրանք երկուսն են`երկու կին:

- Կարող ես մեզնից որևէ բան վերցնել,գողանալ ժամանակ,հայացք,սիրտ,տիրել մեր հոգուն մենք չենք բողոքի:

- Հիմա չեմ կարող,հիմա ես ունեմ ամեն,ամեն ինչ:

Հիմա Նա կգա:

Առանց սխալվելու իրավունքի

* * *

- Մամ,գնում եմ,- դռան մոտից բղավեց ու ներս մտավ:

- Բայց տարեկետում ունեիր  չէ՞,հայրդ էլ փող չուղարկեց:

- Մամ,ամեն ինչ լավ կլինի,ես սերժանտ եմ լինելու,հեշտ կանցնի,մի մտածիր:

- Ամեն ինչ այդ փչացածից սկսվեց,քի՞չ աղջիկ կա Արման ջան, ինչու՞ սխալվեցիր…

- Լավ էլի մամ ջան,ճակատագիր է,դե ուրիշին ընտրեց,ես ի՞նչ անեմ:Բոլորն էլ ունեն սխալվելու իրավունք:

- Ե՞րբ ես գնում,- կոտրված էր ձայնը:

- Տասնութին,ամեն ինչ լավ կլինի:

- Երկու օրի՞ց…

* * *

- Փարիշա,ոչխարը գոմն արա,ինչ ես շշմել կանգնել,հիմա էլ եղբայրդ չկա,դու ես ամեն ինչ անելու:

Պատերազմ կոչված մահվան վկայականը գրանցվել էր նաև Հայ-Ադրբեջանական սահմանի  այս քրդական գյուղում:

Բեհմենիքենդից միայն երկուսը չկային,Փարիշայի հայրը` Դինդարը և եղբայրը` Ազոն:

Հոր մահվան բոթը ստացել էին երեք ամիս առաջ` մահացել էր հայերի դիպուկահարի գնդակից,իսկ եղբոր մասին լուր չկար:

- Օ, հո~ հո~, օ հո~ հո~,- լուռ,հնազանդ ոչխարները մեկիկ մեկիկ մտնում էին փարախը:

Փարիշայի ձայնը արձագանքվում էր մոտակա լեռներից ու մոտենում աղջկան եղբոր ձայնով: 

Օ, հո~ հո~, օ հո~ հո~….

Վերջին ոչխարը դեռ չէր մտել փարախ,երբ նկատեց հեռվից փոշու ամպ բարձրացնելով մոտեցող մի զինվորական մեքենա:

Մեքենայից իջան երկու ադրբեջանցի սպաներ,փայլուն ,շողշողացող կոճակներով համազգեստներով:

- Ազոյենց տու՞նն  է,- ադրբեջաներեն հարցրեց նրանցից մեկը:

- Հա,-չգիտես ինչու հայերեն պատասխանեց Փարիշան:

Երևաց մայրը:

- Աչքերս քոռանան,բա՞ն է պատահել տղայիս:

- Դու Ազոյի մերն ես,այ լիրբ,Բեյզա՞ն ես-հարցրեց մյուսը:

Հետո,արդեն տանը պատմեցին, որ Ազոն ինքնաձիգը անզգույշ օգտագործելուց վիրավորել է մի ազեր զինվորի ու հիմա ռազմական ոստիկանությունում է, երկու հազար դոլլար փող է հարկավոր ազատելու համար:

Ոչ Փարիշան, ոչ էլ մայրը այդքան փող երբեք չէի ունեցել:

- Ախչի,դու խի՞ հայերեն պատասխանեցիր,գիտե՞ս գյավուրների լեզուն:

- Գիտեմ,մեզ մոտ քրդական դպրոց չկա,ես հայկական եմ գնացել,մինչև  յոթ դասարան:

- Լավ է,խոսելու բան կա…պտի չսխալվես,հասկացա՞ր:

* * *

Պատերազմական գործողությունների  այդ տեղամասը  մեծ նշանակություն ուներ:

Հիսուն երկու հոգի էին:

Պահում էին Սպայակույտի թիկունքը միաժամանակ  և Իրանի և Ադրբեջանի կողմից ու պատահական չէր որ հրամանատարի մականունը զինվորների մոտ “Մառոզ”  էր,իր խստության համար:

Հինգ կիլոմետր շառավղով բնակչություն չկար,եղեգնուտներ էին ու անտեր գերեզմաններ:

Ամբողջ գիշեր հերթապահ զինվորները պտտվում էին տեղամասի շուրջը երեք կիլոմետր շրջանագծով,  չորս հոգով,երկու  զույգով իրար հակառակ ուղղությամբ,մինչև առավոտյան ժամը չորսը:Հետո նրանց փոխում էին մյուսները:

Սխալվելու իրավունք չկար:

Գինը չափազանց մեծ էր` հիսուներկու կյանք:

Օրն այստեղ սկսվում և ավարտվում էր ոչ սովորական`ժամը 20.00 –ին: 

- Շարվիր:

Այստեղ շարվելը ուղիղ գծով չէ,այլ ծառերի տակ,քողարկված:

- Կիրակոսյան, այսօր գնում ես Վաչիկի հետ,ժամսլաքի ուղղությամբ,հակառակ ուղղությամբ գնում են Ասլանյանն ու  Գարիկը:

- Պարոն մայոր,այսօր Մարջանլիից սնունդ բերելու օրն է,Գարիկը Ձեզ հետ է գալու:

- Ասլանյան Աշոտի հետ կուղարկես նորեկներից մեկին արդեն երեք օր է այստեղ են:

- Արմանին ուղարկե՞մ:

- Հատուկ կզգուշացնես,որ սխալվել չկա:

* * *

Գիշերով ամայի տարածքով շրջելը դա նման է գաղտագողի դժոխքի միջով քայլելուն,ականջներդ սրած,աչքերդ չորս արած ու ամբողջ մարմինդ ձգված ու պատրաստ ցատկելու կամ հետ,դեպի յուրայիններ – ու հաստատ մեջքիդ գնդակ կստանաս,կամ առաջ - դեպի առյուծի բացված երախը…

Առաջին օրը ամենածանր օրն է նորեկների համար,չնայած վախից ու լարումից, կարող են տեսնել այն, ինչ  հին ծառայողը կարող է և չնկատել:

<Լավ է ցույց չտամ, որ վախենում եմ,միգուցե սուլեմ ինչ որ եղանակ>-Արմանը չգիտեր ինչպես քողարկեր վախը:

- Հո հիմար չե՞ս, ի՞նչ ես սուլում,գիտե՞ս քանի կիլոմետրից է լսվում:

- Դե լավ,Աշ,ինչ լարվել,չե՞ս զգում որ մարդ չկա:

Անցնում էին գերեզմանների մոտով:Լուսինը պարզ լուսավորում էր - սարսափելի էր:

Հանկարծ Արմանը ստվեր նկատեց գերեզմանաքարերից մեկի մոտ,քաշեց Աշոտի թևն ու ցույց տվեց դեպի գերեզմանի խորքը:

- Կարող է ոզնի՞ էր,կամ մոլորված ոչխար,-շշնջաց Աշոտը:

- Մոտենա՞նք:

Պետք չէր ցույց տալ որ վախենում է,բայց իրոք որ սարսափելի էր Արմանի համար:

Մոտեցան:

Մի աղջիկ էր կքանստած քարի մոտ,գյուղացի մի աղջիկ:

Ինքնաձիգը ուղղած առաջինը մոտեցավ Աշոտը:

- Վեր կաց,այնպես որ ձեռքերդ երևան:

Արմանը շուրջն էր նայում:

Աղջիկը կանգնեց,մուգ, շատ մուգ գույնի աչքեր ուներ,սև մազեր խնամքով հավաքած ծործրակին:

Վայրի գեղեցիկ էր:

-Չսպանես,ես մամայիս գերեզմանին եմ եկել,- ցույց տվեց գերեզմանաքարը,-այսօր մահանալու տարին է,գիշերով եկա որ չհանդիպեմ ոչ մեկին:

Արցունքները թափվում էին:

- Ես հաճախ եմ լինում այստեղ: Բեհմենիքենդից եմ`Դինդարի աղջիկը:Հայրս էլ եղբայրս էլ զոհվել են…քանի~ անգամ եմ եկել,բայց դեռ ոչ ոք չէր նկատել ինձ:

Երբ երեքով մոտեցան ուղեկալին,հերթապահ զինվորը աշտարակից ցած իջավ,հեռվից տեսել էր որ երեք հոգի են մոտենում:

- Լրտես եք բռնե՞լ,-ծիծաղեց,- մեդալ եք ստանալու Աշոտ:

- Լավ քիչ խոսա ամեն դեպքում թող մնա,առավոտյան կթողնենք կգնա,համ էլ Մառոզը եկած կլինի,բեր կապյորկայի բանալին,թող գիշերն այնտեղ մնա,դուռը կփակենք,մեղք է թող քնի:

Աղջիկը հեծկլտում էր:

Արմանը բացեց պահեստի դուռը,դե պահեստում կարտոֆիլից ու կեղտոտ սպիտակեղենից բացի ոչինչ չկար:

Աշոտն աղջկան հրեց ներս:

- Ես վախում եմ մթությունից,խնդրում եմ…

- Լավ,Արման միացրու քողարկված լույսը,դեռ չորս ժամ կա լուսանալուն,գեներատորը կհերիքի:Դու էլ դռան մոտից չհեռանաս ես քեզ մի երկու ժամից կփոխեմ:Բանալին չկորցնես:

Լռությունը մեռած մարդու նման սուս էր ու տանջալից տխուր ձեռքերով փակում էր Արմանի աչքերը,շոյում քունքերը ու լուռ օրօր էր ասում ականջին:

… Բացեց դուռը,թույլ լույսի տակ տեսավ աղջկան,կեղտոտ սավանների վրա պառկած:

Մոտեցավ,պառկեց կողքը,աղջիկն իր սև ածուխ աչքերով նայում էր:

Հետո սկսեցին խոսել,պատմում էր աղջիկը,հետո Արմանը սկսեց պատմել,հետո էլ չգիտես ինչու սկսեցին միասին լաց լինել:

Արմանը չհասկացավ թե ինչպես ձեռքը ձգվեց ու շոյեց աղջկա կուրծքը,հետո սահեցրեց ձեռքը…աղջիկը մերկ հայտնվեց իր գրկում,համբուրեց վայրի մեղրի համ ունեցող շրթունքները,ձիգ ու բաղձալի կրծքերը,փորը…լսեց աղջկա շշնջոցը <Էլի եմ ուզում,էլի>…

Հասկացավ թե ինչ քաղցր բան է կյանքը,երբ սավառնում ես,սավառնում ու վայրեջքդ լինում է կնոջ գրկում,հետո էլի ես սավառնում…ու հաճույքով փակեց աչքերը:

Երբ արթնացավ չհասկացավ թե ինչքան է քնել,ձեռքը պարզեց դեպի…

Փարիշան չկար,պահեստի դուռն էլ բաց:

Վազեց արթնացրեց Աշոտին:

Չգիտեր թե ինչ է կատարվում,ամեն ինչ մշուշի մեջ էր:

- Հարցրեց զուգարանի տեղը,գնաց այն կողմ մի քսան րոպե առաջ,-ասաց աշտարակի վրայի զինվորը:

- Արման քաշվանք,շուտ արա մի երկու երեք ժամից Մառոզը կգա,կորանք:Ես վազեմ դեպի գետը դու դեպի գերեզմանների կողմը:Կհանդիպենք խաչմերուկում:

Լուսանում էր:

Գերեզմաններին չհասած լսեց ցածր խոսակցություն:

Կռացավ,զգույշ մոտեցավ,գլուխը գետնից բարձրացրեց ու տեսավ Փարիշային մի զինվորականի  հետ խոսելիս,մեջքով դեպի իրեն:Խոսում էին ադրբեջաներեն:

Արմանը բան չէր հասկանում,բայց սպասում էր:

- Դե ասա,քանի՞ հոգի են,փողը չես ստանա թե որ խաբես:

- Հիսուներկու հոգի են,ամեն չորս ժամը մեկ պակասում են ութ հոգով:

- Խաբու՞մ ես,տո պոռնիկ գիշերով ո՞նց իմացար:

- Պահեստում հարյուր չորս սավան էր,մեկը տակը գցելու մյուսը վրան,հիսուներկու բարձի երես,ինքդ հաշվիր:Դե տուր փողը,ես պետք է դեռ հասնեմ  ռազմական ոստիկանություն,դու խոսք ես տվել:

Սպան գրպանից հանեց փողի տրցակը,հետո ձեռքը գցեց ու աղջկա ուսի կողմից քաշեց պոկեց շորը:Աղջիկը ձեռքով ծածկեց բաց կուրծքը…

- Դու որ չտաս բա ես քեզ կտա՞մ,ծիծաղեց սպան ու ընկավ աղջկա վրա փորձելով բարձրացնել շրջազգեստը:

Ձեռքի փողերը թափվեցին գետնին:Աղջիկը դեռ դիմադրում էր, երբ վրա հասած Արմանը ինքնաձիգի կոթով հարվածեց սպայի գլխին ու ոտքով հրեց:

Սպան գլորվեց կողքի:Գոտուց ատրճանակն էր կախված ու զինվորական դանակը:

Աղջիկը վեր թռավ պառկած տեղից,փաթաթվեց տղային,արագ-արագ սկսեց համբուրել այտերը,վիզը,շրթունքները…տղայի ձեռքից ընկավ ինքնաձիգը:

Փարիշան արագ կռացավ,սպայի գոտկատեղից քաշեց դանակն ու բարձրանալիս խրեց տղայի սիրտը:

Փարիշան հավաքեց գետնին թափված փողերը.<Ազո ջան,ցավդ տանեմ,դու կգաս տուն>,հեռացավ առանց ետ նայելու:

* * *

Երբ հրամանատարը զինվորների հետ մտավ գերեզմանոց, միայն տեսավ արյան մեջ ընկած զինվորին:

Լուռ էին,

- Ո՞րն է այդ աղջկա մոր գերեզմանը, Ասլանյան:

- Սա էր,- մատով ցույց տվեց Աշոտը:

Գերեզմանին գրված էր <Ակմուխամեդով,Նուրմուխամեդ Աբդուլ Սադիկ օղլի>

- Քանի անգամ եմ ասել սխալվելու իրավունք Չկա, սա տղամարդու գերեզման է,-դառնացած ասաց հրամանատարը:

   * * *

Հաջորդ օրը նամակ եկավ Արմանին:

<Արման ջան, ցավդ տանեմ,տղաս,իմ միակ մխիթարանք,չպետք է գրեի բայց չեմ կարողանում հանգստանալ,երեկ հայրդ փող էր ուղարկել ու նամակ,որ փողը հասցնենք ինչ որ Գուրգենի քեզ բանակից ազատելու համար….

…Քեզ լավ նայիր,Արման ջան,հանկարծ չհիվանդանաս…

…Չէի ցանկանում գրել բայց պետք է որ իմանաս,հայրդ կապվել է մի ռուս կնոջ հետ,էլ չի վերադառնալու,հանկարծ չսխալվես ու գրես հորդ,դու իմ միակ հույսը մնացիր…

Աստված իմ,ե՞րբ ես գալու տուն…

Համբուրում եմ տղաս,չտխրես, կապրենք,ի՞նչ է եղել որ…>